Aita batzokiko lehendakaria zen, eta Bilborako mandataria lanbidez. Gerra hasi zenean, aitaren anaiak Bizkaira joan ziren, baina bera herrian gelditu zen.
-Eta ze rekuerdo daukazu, zela etorri zien nazionalok edo gorrixok?
-O, bai, bai, gu gorrixak giñen eta eurak zian nazionalak; eta bueno, auskalo, zer ez. Ba arratsaldeko bostak aldian edo seirak aldian edo... Horrek Felixek esango dizuz hobeto baiña. Gero aitta, aitta zan batzokiko lehendakarixa zan.
-Kontxo...!
-Nere aitta orduan. Bilbora errekadista juten zan. Itxuria hemen lana eskaxtu edo in zanian ni umia nitzala Bilbora errekadista hasi zan. Eta lehendakarixa zan, beti batzokixan sartuta. Gure amak esaten zeban: "Baiña etxakiñat zer daukan horrek batzokixan, beti han dao". Klaro, Bilbotik etorri, afaldu justu-justu ta batzokira. Eta gero ba eon zan jun edo ez jun bestaldera, Bizkai aldera. Bere etxeko guztiak Bizkaixan zian, anaixa-arrebok, eta bi anaixak jun zian Bizkaira eta bat hogeta hamaseiko urtarrillan soldadu jun zan. Bai, zarrena, ni baiño hamar urte zarraua. Eta haura harrapau zaban gerriak Burgosen. Oseake haura Burgosen eta beste bi Bizkaixan. Eta gu erdi-erdixan hantxe aitta ta ama ta ni. Beste mutiko bat izan nuen, beste anaia bat baiña zortzi urtekin edo hil zan. Hortxe gaude danok. Eta aitta ta ama ta ni geldittu giñan etxian. Eta aitta jungo ete zan, ez zakixan ze in, ta bere estuasuna zan ama ta ni han lagatzia bakarrik. Ta beste asko're jun zian, eta Gotzonen aitta, nere aman anaia, harek: "Bazatoztie? Etorri, e, atiak itxi bihar dittugu eta. Etorri!". Aj, gure aitta estu ta larri ba "Ez dakit ze in, ez dakit ze ematen dian hemen gelditzia edo alde eittia". Ta holaxe geldittu in zan.
San Bartolome kalean jaio zen, baina gaur Santa Ana kalean bizi da. Aita Arratiako Ubide herriko Anbe baserrikoa zuen, eta ama Deban jaio eta umetan Elgoibarrera etorritakoa zen. Eskola publikoetan 15 urtera arte ikasi eta gero, familiako jostundegian egin zuen lan 38 urte izan zituen arte. Gero ?Banco de San Sebastián?en egin zuen lan, letrak kobratzen. Emakume batentzako lan egokia ez zela irudituta, bankuak kaleratu egin zuen. 1962. urtean, Elgoibarko lehen ikastolako lehen andereñoa izan zen; ?Ikastola del Lorito? deitzen zioten hasieran. Ikastolaren hasiera gogorra eta geroko bilakaera azaltzen ditu. 1986. urtera arte egin zuen lan ikastolan. Gotzon Garate euskal idazle eta hizkuntzalari jesulaguna Itziarren lehengusua zen; beroni buruzko hainbat gauza kontatzen ditu.
Altzate [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Armuetazar [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Belartondo [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Erretsundiberri [baserriak / Azkue (San Roke)]
Ibartola [baserriak / Azkue (San Roke)]
Kortasoro [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Morkaiku kalea [Kaleak eta plazak]
Petoerreka [Errekak]
Unastegierrota (desagertua) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zirardaerdi (Ziarda-Erdi) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Izarran sartu nintzen ni, gogoratzen naiz, ordurako Andres-eta ere bazeuden. Eta hor `Etxegiña´ Santa Ageda eskean ibiltten zen bat zegoen, Sebas Larrañagaren aitttitta, `Etxegiña´, eta harek ba egitten zittun bere… Santa Ageda eskian kalez kaleko kantaldiak eta abar. Eta omenaldia egin bihar zitzaiola eta omenaldi zererako Antton Aranburuk esan zidan: “HI, idatzi zak artikulo bat periodikuan honen omenaldia dala eta zelan berak asmatuak diran salbia eta abar”, kantatzn dana: "Jangoikua... larala...." salbe hori, hemen hiletetan kantatzen da salbe hori. Eta urte hartan bertan, 80an, egin gendun omenaldi bat `Etxegiña´ren erretiroa zala eta, bazihoalako. [...]
Debako hondartzan hartutako irudia.
Zutik: Miguel Ajubita, Prudencio Etxaniz, (...) eta Estanis Azkue.
Eserita: Sinfoniano Abascal eta Sebastián Unzilla.
Trenian juten giñan hondartzara. Beti egoten zan tren espezial bat ordu bi eta erdixetan, gero, sei eta erdixak zazpirak aldera bueltatzeko. Trenak jendez lepo juten ziran, tren gitxi zagualako jendia juteko. Makiña harek oso poliki juten ziran. Hondartzan etzan pixka batian, baiñua hartu, eta listo
Eugenio Diego Aranburu
Batzuetan, ez askotan, hala ere, Debako hondartzara juten giñan; takoidun zapatak eta guzti jantzitta. Orduan ez zan, gaur bezela, eguzkixa hartzen. Egixa esanda, kolore zurixa eruaten zan.
Teodosia Iriondo Garate
Bainujantzi gitxi zaguan, eta hondartzan bertan bazaguan kaseta bat baiñu-jantzixak alkilau eta erropak zaintzeko. Hori 1945 urtian bueltan zan. Alkilerra pagau, eta baiñujantzixa bueltautakuan, berriz ere erropak ematen zittuen. Baiñu-jantzixan alkilerra oso merkia zan. Guk, kuadrilla osuak alkilatzen genduan. Oso hanka zabaleko baiñu-jantzixak ziran, oso haundixak, danontzako modukuak izan zeittezen.
Eugenio Diego Aranburu
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ASTOPOTRO, astopotrua: Bruto, bestia. Astapotrua ere bai.
EGUNDO: Nunca, jamás. Eta hortantxe ibilli giñan gu. Bueno, ni enitzan juan egundo.
HAINTZAT hartu: DU aditza. Tomar en consideración. Gaztiak ez gaittue zaharrak haintzat hartzen.
KOLORE, koloria: Kolorerik ez egon: Alde handia egon (bataren eta bestearen artean). Gorrixak irabazi juan partidua: etxauan kolorerikan!
OSATU: DU aditza. Completar, conseguir. Datorren astian etorriko nok ikustera, eta berriz ere, eta hirurogei duro osatu nittuanian, jun eta hartu najuan bizikletia.
TXEPEL, txepela: Pertsona makala. Sinplea. Pertsona txepela dok hori, etxakak ez nerbixorik, ez ezer!
Banego, banitz, banu ... horrek anai asko dittuk: Behin zerbait pasatu eta gero, hipotesiak egiten ibiltzea alferrik dela adierazteko erabiltzen da.
Ezeren aztarrenik ez izan: Ikus Arrastua hartu.
Iñoren begixan zakarrak haundixaguak ikusten dira: Norbere akatsak ikusi ez, eta besterenak ikusten dituenari esaten zaio.
Lumatu (ga)beko txorikumia izan: Zerbaitetarako gazteegiak direnengatik esan ohi da.
Txahalan moduan jausi: Kolpetik erori.
