Aurreko lana galdu zuenean, ikastola berrirako andereño lana eskaini zioten. Donostiara joan zen Karmele Esnalekin lan berrirako prestatzera. Ikastola ez zen legezkoa, baina 1962. urtean 29 umerekin hasi zen Itziar. Hurrengo urtean berrogei umetik gora egon ziren, bi andereñorekin.
-"Baina beste kargu bat daukat zuretzako: andereño, ikastola zabaldu bihar dogu", esan zian. "Ene -esan nion-, josten ere in bihar dot ba. Anaixari josten laguntzen edo ta". "Anaixa ondo dao laguntzia baiña lenengo zeu zara ere, lenengo zeu zara" "Bueno, esango dioet etxian". Aittak entzun zebanian "Bueno, gustatzen bajatzu, bai". Haura euskeria ba. Eta sekula santa neri anaixak sekula ez zian berba bat erderaz ein. Sekula ere ez. Igual euren andriai igual erderaz baiña neri: "Itziar, ekarrin hori"; baiña mutil bezela, hiru mutillen arteko neskia nintzan eta mutil bezela. "Hi, ekarrik hona!" Ba mutil bezela. Eta esaten dizut, gero ba holaxe, ikastola zabaldu bihar dogu ta. Aittak esan zaban ba "Bai, bai, zuk nahi badozu bai".
-Eta hori zan?
-Hori zan ba...
-Hirurogeita bixan?
-Bai. Orduantxe jun nitzan Donostiara, Karmele Esnalegana eraman ninduen pixkat preparaziua eitteko, ez neukan titulurik eta ezer ere ta baiña, tira, hantxe edarki moldatu giñan, ta neu hasi nitzan hogeta bederatzi umekin.
-Lenengo ikastolan, ezta?
-Bai, lenengo hasieria.
-Eta ikastolia legala zan orduan?
-Ez, keba, keba! Eneee!, esaten dot nik: neu ausarta kargua hartu nebalako, baiña ausarta gurasuak, nere pekura laga zeben ba hogeta beratzi ume. Benetako abertzaliak.
-Beratzi umekin hasi ziñan?
-Hogeta bederatzi, lelenguak. Ya bigarren urterako ya berrogei bazian. Gu kursua hasi ta aurrera zijoala inaguratu gendun ikastolia. Eta gero haura, klaro, hasieran berriz ere ba ya berrogeta bat, bai, berrogeta bat banittuan. Eta ia beste bat hartu bihar zala ta hasieran, urtarrillan, berriz'ee beste bat hartu zeben. Ointxe jubilatu da. Iez, ni baiño gaztiaua zan, nik hogeta hamazortzi urtekin eta haura hemazazpi edo hemezortzikin hasi zan. Bai, beteta zittuan ere.
San Bartolome kalean jaio zen, baina gaur Santa Ana kalean bizi da. Aita Arratiako Ubide herriko Anbe baserrikoa zuen, eta ama Deban jaio eta umetan Elgoibarrera etorritakoa zen. Eskola publikoetan 15 urtera arte ikasi eta gero, familiako jostundegian egin zuen lan 38 urte izan zituen arte. Gero ?Banco de San Sebastián?en egin zuen lan, letrak kobratzen. Emakume batentzako lan egokia ez zela irudituta, bankuak kaleratu egin zuen. 1962. urtean, Elgoibarko lehen ikastolako lehen andereñoa izan zen; ?Ikastola del Lorito? deitzen zioten hasieran. Ikastolaren hasiera gogorra eta geroko bilakaera azaltzen ditu. 1986. urtera arte egin zuen lan ikastolan. Gotzon Garate euskal idazle eta hizkuntzalari jesulaguna Itziarren lehengusua zen; beroni buruzko hainbat gauza kontatzen ditu.
Aldazelai [baserriak / Urruzuno]
Armazio [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Belarreta [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Erretsundi [baserriak / Azkue (San Roke)]
Ibarratorre (Torrekoa) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Kaskantezar [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Momiola (Muniola) [baserriak / Arriaga]
Pedro Mugurutza etorbidea [Kaleak eta plazak]
Ubitarte plaza [Kaleak eta plazak]
Zeleta [baserriak / Aiastia (San Migel)]
—Noiz sortu zan Ongarri?
—Begoña: A, hori nik ez dakit.
—Gloria: Hori ez dakigu noiz... zenbat urte eingo zaban... Bueno, entereau leike.
—B.: Ez dakit, 59an, 60an… hor, hor gutxi gorabehera.
—G.: Lehenengo tabernia izen zan haura, Errezabalko tabernia.
—B.: Baiña famillia baten tabernia izen zan.
—G.: Baiña gero, harek laga zebenian...
—B.: Gero soziedade bezela erosi zan.
—G.: ... hartu zeben…
—B.: Bai, gizonezko…
—G.: Grupo hori, gizonezko grupuori.
—B.: Gizonak bakarrik zian, e. Eta gastronomika bezela hasi zan.
—G.: Gero eskatu zeben kultural bezela. [...]
Juliana Zubizarreta,
senarra eta lehenengo bost seme-alabak
Aldapa baserriaren sarreran. 1942 urtea.
Oingo gaztiak goizago hasten dira eskolan, kalian dabiz danak, lagunak kalian... ta libreago dira. Soltuaguak dabiz. Guk ez gendun San Lorentzotik ertetzen, iñora. Ez zauan oin bezela autorik, ezta bizikletarik... oiñez jun bihar zan danera.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Elgoibarko kalietan bizi giñanok, umetan denpora asko ibiltzen giñan kalian. Besterik ez zauan ta deporte asko egitten gendun. Mendira edo bizikletan ibiltzera juten giñan. Oingo gaztiak nahikua diru manejatzen dabe, baiña guk bat ez. Txakur haundi bi kostatzen zaban ziniak, ta erriala izaten zan pagia... Ia zelan konpontzen giñan gu!
Ramon Maiztegi Iriarte
San Lorentzoko Armaite Behekoa basarrixan hamaika anai-arreba bizi giñan gurasuekin. Ni nitzan hamargarrena... Lehen aitton-amonak ere hantxe bizi izan ziran.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga.
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ALKAHUETE, alkahuetia: Pertsona faltsoa. Kontakatilua.
BIZIKLETA, bizik(l)etia: Bicicleta. Epokia izan najuan bizikleta bat erosteko, bigarren eskuko bat.
EZKONDU: DA aditza. Casarse. Nora ezkondu: Eta, en fin, familixa ona. Manolo, haura bigarrena. Haura Markiñara ezkondu zan.
JAUSI: DA aditza. Caer.
MORDOZKA, mordozkia: Asko samar. –Guk ere tabernako erropa danak horraxe eitxen genduzen. –Mordozka bat erropa izango ziran, ba. –Asko.
SANTU, santua: Santu ez egon: Ondoezik egon. Santua ez izan: Fidatzeko moduko pertsona ez izan. Errepikatuta ere bai: ez dok santu-santua.
Banego, banitz, banu ... horrek anai asko dittuk: Behin zerbait pasatu eta gero, hipotesiak egiten ibiltzea alferrik dela adierazteko erabiltzen da.
Ezeren aztarrenik ez izan: Ikus Arrastua hartu.
Iñoren begixan zakarrak haundixaguak ikusten dira: Norbere akatsak ikusi ez, eta besterenak ikusten dituenari esaten zaio.
Lumatu (ga)beko txorikumia izan: Zerbaitetarako gazteegiak direnengatik esan ohi da.
Txahalan moduan jausi: Kolpetik erori.
