San Antolingo neska-mutilak koadrilan joaten ziren Altzola auzoko eskolara. Mendaroko Mutriku aldeko batzuk ere joaten ziren bertara. 40 ikasle inguru elkartzen ziren eskolan, zazpi urtetik 14ra bitarteko neska-mutilak.
-Eta eskolan ze ibili zinan, San Antolin bertan edo?
-Altzolan eskolan; ixa bi kilometruan joaten giñan, baiña oiñez, klaro. Osea, kuadri..., orduan [joanaldi haundixak in?] eta danok kuadrillia joaten giñan, San Antolinguak danak Altzolara joaten giñan, bai.
-Eta han elkarketan ziñain Altzolakuekin?
-Bai. Gero bertakuak, eta Mendaro aldekuak ere bai baten batzuk, eta hogeta hamarren bat edo berrogein bat-edo.
-Mendaro aldetik be Altzolara faten zien, e?
-Mendaro partekuak edo...
-Garai hartan Mendaro Elgoibarren egongo zan, ezta?
-Baina hori Mutriku partekuak. Elgoibar partekoik ez zan etorten orduan , ez. Elgoibar partia alderdi batera zan, beste aldia Mutriku aldia zan Mendaro. Eta nik uste dot Mendaro parte hartakuak ziala, baiña gutxi, handik gutxi.
-Zebat izaten ziñein danok?
-Nik seguru ez dakit, berrogei bat inguru edo. Hogeta hamarretikan berrogeira bittarte izango giñan usten dot.
-Neska ta mutil alkarrekin?
-Danok alkarrekin.
-Zahar eta gazte be bai.
-Bai. Zarrauak eta gaztiauak, zazpi urtekin zan orduan eskolan sartzia, zazpi urtekin sartu eta hamalaura arte.
Arriaga bailarako Irabaneta baserrian jaio zen. 10 anai-arrebatatik bederatzigarrena izan zen bera. Bi ahizpa gerra denboran hil zitzaizkion gaixotasunen ondorioz. Aita etxekoa eta ama Arriaga bailarako Zabalatorre baserrikoa zen. Aita hargina zen, zubigintzan eta beste harlanetan aritutakoa. Elgoibarko herrigunera ura eramateko lehen obra berak egin omen zituen. Etxetik 2 kilometrora zegoen Altzolako eskolan ikasi zuen, Altzola eta Mendaroko beste ikasle batzuekin. Eskola bukatu eta etxean geratu zen, harik eta 26 urterekin Olazarragara ezkondu zen arte etxeko Iñaxio Esnaolarekin. Sei seme-alaba izan dituzte. Baserriko bizimoduari buruzko azalpen ugari ematen ditu.
Altzolako zubia [Zubiak]
Arrateko ama [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Beoainerreka [Errekak]
Errotatxobekoa [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Ipintza [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Landa [baserriak / Urruzuno]
Nafarmendi (Lapramendi) [baserriak / Azkue (San Roke)]
Sakoneta (Lauko) [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Uparitzagaberri [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zubimendi [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
—84 inguruan jarri ziala euskera-ereduak. Ez?
—A! Ereduak, klaro. D eredua... Bai, bai.
—A, B, D... 84 inguruan.
—A, ba, igual bai. Igual bai. Txikixak D eredua zan, Haur Hezkuntza D eredua zan. Ta bestia... bestia, klaro, gero A izan zan... A da...
—A erderaz.
—Dana erderaz. A! Orduan ez. B. B. Gu giñan B. Osea, txikixak, D, Haur Hezkuntza D, eta bestiak B. B. Zan B. Bai, bai. Hori da. B. Dana euskeraz, baiña, bueno, gero matematika erderaz emoten zeben. Gizarte-ta ez, gizarte euskeraz ta…
—Bai, pixkat Herri Eskoliak euki izan daben eredua, ez, gure epokan. [...]
Garate baserriko Rosa Maria, Maria Angeles
eta Maria Luisa Mugerza ahizpak, Iñaxio Alonso eta
Joxe Mari Mugerza, Foruen plazan, ganadu feria batean lortutako sariekin.
Beti gustau izan jata trikitixa, eta hamasei urterekin hasi nitzan erromerixetara juaten panderuakin... Lehenengoz, Kurutzeta basarrixan jo naban Katalotzakin. Ordutik, Elgoibar eta inguruetako erromerixa askotan ibilli naiz, baiña panderua jotziagaittik ez naban ezer kobratzen. Soiñujoliak, berriz, bai. Leku batzuk aittatziarren, Madarixa, Sallobente, Loiola edo Arrate bezelako erromerixetan ibilli izan naiz panderuakin. Entzundakuakin ikasi dot dakitxen apurra, eta batere entsaiau gabe juaten nitzan jotzera Katalotzakin. Alkar oso ondo ezagutzen gendun, eta ez zauan entsaiau beharrik... Oingo erromerixak diferentiak dira. Lehen bi edo hiru ordutan egoten zan soiñujolia eta illuntzen hasten zanian, jaixa amaittu egitten zan. Oin, berriz, illuntzen danian hasten dira erromerixak.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga
San Isidro egunian Madarixan egoten zan erromerixia. Hiru eguneko jaixak izaten ziran. Orduan, Azkoittixan eta Azpeittixan ez zeben lagatzen agarraua dantzatzen; abadiak ez zaben lagatzen. Eta errespetatzen ez bazaben, egoten ziran Guardia Zibillak, parejia, eta ikusten bazaben agarraua dantzatzen soiñua geldittu egitten zeben. Azkoittixan «el dulce meneo» esaten zaben emakumiak heldutakuari. Horregaittik Azkoittiarrak eta San Lorentzoko erromerixara etortzen ziran, agarrauan dantza eitteko. Akabo bestela!.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Kamiñerokuan egitxen ziran erromeriiak famosuak ziran. Uda aldian egitxen ziran. Hasieran herriko jendia juaten zan, baiña gero Guardia Zibill asko sartzen hasi ziran. Eta nola euskeraz egitxen zan dana, Guardia Zibillak beti gaiñian. Lotsagarrixa zan. Nerekin sekula ez dira sartu, baiña....
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ALDI, aldixa: Temporada, fase, momento. Hitz elkartuetan eta eratorrietan sarritan: aditza + aldixa. Nik kalian eitte nittuan egonaldixak junda. / Oiñ, bigarren junaldixan, ba, gu Burgosen egon giñan. / Lehen-lehen, bai, eta gero laga-aldixa, eta gero, berritz.
BITXO, bitxua: (= «Ganaua») Hi haiz bitxua, hi! Daneri adarra jotzen ibiltze(n) haiz.
EZAGUN IZAN: DU aditza. Bistakoa izan, nabari izan. Kutxillo honek ezagun deu bizkotxua mozten ibillitakua dala.
JARDUN, jarduna: Iz. Jardunian jardun / ibilli: Berriketan aritu. Hamen gabixaz, jardunian. Jardunian jardun: hitz egiteagatik hitz egin.
MODIFIKAZIO, modifikaziua: Aldaketa. Gutxi erabilia. Ni autobusian gustora joaten naiz, e! Bazterreri beitxu, eta aber modifikaziorik egon dan, edo bestia edo…
SAN PEDRO EGUNA: Ekainaren 29a. San Pedro auzoan jaiak egiten dira egun horren inguruan.
Abenduko eguna, argittu orduko illuna: Abenduko egunen laburtasuna.
Berotua eman: Jipoia eman.
Gero izango dittuk kontuak: Oiñ, lanik ein be, gustora bizi haiz, eta hola ohittu haiz, baiña gero izango dittuk kontuak!
Jangoikua(re)n legia: Ikus Bakoitzak beria, Jangoikua(re)n legia. Bakoitzak bereari kaso egin behar diola adierazteko, besteren gauzetan sartu gabe.
Neskatan egiñ: Ligar con chicas.
