1924an sortu 'Federación Vasco Navarra de Montaña' Elgetan. Eibarko eta Bergarako taldeek indar handia zutelako, ziur asko. Antton Bandrés, Indalecio Ojanguren... ziren bultzatzaileak. Uste du berak Euskal Herriari zertxobait eman diola.
-Zergatik uste dozu aukeratu zebela Elgeta federaziñua sortzeko?
-Bueno. Hori Antxon Bandrés, Antxon Bandresek-eta gerra aurretik mendixan hasi zianian ba hartu zuten gauzaik egokixena, ba Club Deportivo Eibar eta, orduan baakizu, gero Bergara bestekaldian, eta hartu zuten haura "como apropiao" Elgeta.
-Gerra aurretik dao han federaziñua?
-Bai, bai, del año 1924. Zu, Federaziua sortu zan mil novecientos veinticuatro.
-Eta beti euki dau sedia Elgetan?
-Sedia ez. Sortu, han sortu zan. 1924.
-Eta esaten dozu han Eibar, Club Deportivo, Pol-pol...
-Bai. Orduan Bandres. Nik Bandresekin relazio ona neukan. Antxon Bandres fundau zanakin, Indalezio Ojanguren eta horrekin harreman haundixak nittuan. Gaztia izan arren pixkat asko mobidutakua uste dot izan naizela, eta jangoikuai eskerrak konsideratzen naiz... Honbre, nere lana izan da beti ba euskalzale ta Euskal Herrikua ta elgoibartarra ta abar ta. Nik uste dot Euskal Herrixari ta Gipuzkuari eman dioula bizi inportante bat eman dioula.
San Roke (Azkue) bailarako Tokieder etxean jaio zen. Aita San Antolin (Altzola) auzoko Garaño baserrikoa (gaur galduta) zen, eta ama, berriz, San Roke (Azkue) auzoko Agirrekoa. 13 urterekin eskola utzi eta 'Arriola y Cía' arotzeriarako makinak egiten zituen lantegian hasi zen mandatari lanetan. Bertan doitzaile titulua atera zuen. Gero, 'Estarta y Ecenarro' (Sigma) lantegian jardun zuen jubilatu arte. Gerra denboran, familia leku ezberdinetan banatuta egon zen. Piedad Madariaga bergararrarekin ezkondu zen, eta alaba bat izan zuten. Mendizale amorratua, Elgoibarko Eup! Mendizale taldeko kide izan zen gaztetan. Eup! taldetik Morkaiko elkartea sortu zuten. Garai hartan sei lagunentzako motxila bat izaten zuten, eta kanporako irteeretara kamioi batean joaten ziren, Guardia Zibilaren salbokonduktoa lortu eta gero. Morkaiko elkarteko eta 'Federación Vasco-Navarra de Alpinismo'-ko presidentea izan zen urte askoan. Euskal mendizaletasunaren historia eta gorabeherak, materialaren bilakaera eta abarri buruz mila azalpen ematen ditu. Mendi kiroletako lehiakortasuna aztertzen du. Bere euskal mendi kutunenak zeintzuk diren azaltzen du.
Aiastia (San Migel) [Baserri auzoak]
Antxusietagoikoa [baserriak / Urruzuno]
Aubiaerreka [Errekak]
Caballeroren txabola [baserriak / Urruzuno]
Garagartzaerrota [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Izarpeko txabola [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Lizundiaerreka [Errekak]
Olazarraga [baserriak / Aiastia (San Migel)]
San Roke kalea [Kaleak eta plazak]
Urondo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Eta azpimarratu behar dut, gainera, D eredua ezartzea guztiz –guztiz, e!– espaiñolizatutako eskola baten ez dala erreza, lehen esan dudan bezala. Klaro, gurasoen onespena ere lortu behar zan eta guraso gehienek ez zekiten euskara. Eta, hala ere, D eredua beti babestu egin zuten, hau da, oso babestua izan zen D eredua. Eta Muguruza eskola garai hartan oso kontraste haundiko eskola zan. Ze zan eskola komarkala. Ordun, jasotzen genitun auzoetako ikasleak, inkluso baserrietako jendia. Ordun, bazegon –ba, ez dakit ze porzentaia egongo zan, baiña– porzentai bat euskaldun peto-petoez... [dago]. Hau da... Holan. Eta kontrastea zen. Ba, bueno, hori lortu zan aurrera eramatea. [...]
Ikasle talde bat, irakaslearen ondoan.
Altzolako eskoletan egonda eskursioren bat ere egin gendun. Ni gogoratzen naiz, eta istorixa politta daukat gaiñera. Maistriak esan zigun Getarixara jun bihar genduala Elkano ikustera. Etxera etorri, esan naban, eta amak esan zidan ez naukala juterik, erroparik ez naukalako. Orduan amamak zakazen seme-alabak Argentinan, eta harek noizian behiñ pakete bat bidaltzen zeben barkuan erropaz beteta, eta erropa horrek guk ibiltzen genduzen. Eta amamak erropia ekarri, probau eta haretxek jantzitta jun nintzan ni Elkano ikustera. Oso pozik gogoratzen det nik egun hori. Ni ez nitzan gauza askotan fijau baiña hara jutiakin nahikua zan, eta Elkanoren estatua nola ikusi naban oso ondo gogoratzen naiz.
Markos Arregi Iriondo
Eskoletan zigorrak izaten ziran. El Pilarreko eskolan esaten ziguen igual 40 aldiz idazteko egindako faltia: «no debo faltar a clase», «tengo que estar en silencio en clase»... baiña ez ziguen jotzen.
Horretarako zaguan Don Erasmo, bera bai zala «campeón de campeones»! Harek bai jotzen zittuala ikasliak! Ni ez nitzan ibilli harekin, baiña entzuten zan. Entzunda dakat baten bati esan ziola egitteko 10 aldiz, lurrian etzanda, kurutze bat mingaiñakin.
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ADAR, adarra: Adarra jo: Tomar el pelo. Ez (eg)idak adarrik jo!; Illia hartu bezalakoak oso berriak dira, eta ez dira gomendatzekoak. Adarra jotzeko makiñia (asmau): Adarra jotzeko makiñia asmau dok, ala?
BEHINGUAGATIK: Adb. Por una vez. Behinguagatik barkatu egingo jauat, baiña gehixago ez daixala holakorik eiñ, e!
ESKAS, eskasa: Adj. Exkax ere bai. Eta han, beste batzuk balkoian. Eskasauak dittuk danak! Beti etorri eitte jat. Eta bixok, bi lagun, bakarra eskasa gelditze(n) (d)a. / Datorren astian egun exkaxak daukaguz.
IGARRI: DU aditza. Acertar, adivinar. Eta ezetz esate jok askok. Bai, igartze jauek ala? Bai asko igartze jauek egualdixari.
LUTXAU: DU aditza. Borroka egin. Luchar. Trukian eiñ, eta, gaiñera, hogeta bost zentimo hórrekiñ, e! Eta zela lutxau! Ja, ja… Arratsalde guztia.
POLIKI: 1. Astiro, sosi(g)uz. 2. Ondo. –Bai, bai. Oso poliki dago frontoi berrixa. –Bai, arreglauta oiñ. Holako bat bihar zan San Migelen.
Astegun buruzuri: Aste erdia aste bukaerarekin kontrajartzeko. Hik dakak baloria, hik: Gabiñera hua afaltzera astegun buruzurixan!
Egurra eman: Meter caña. Egurra ematen juen. Guri etzigun hainbeste efe(k)to eitten, baiña neskeri ta, kriston bilddurra sartzen jauen.
Hankamotz geratu: Zerbait osatu gabe, amaitu gabe geratzea.
Koplarik ez: Koplekin ez etorri: Txorakeriekin eta aitzakiekin ez etortzeko adierazten du.
Praillian dozenia, hamahiru: Fraileak beti eskean ibiltzen direlako esaten da.
