Parapan baserritik Bizkaia aldea ere ikusten da, eta ondo ikusi eta entzun zituzten Durangoko eta Gernikako bonbardaketak. Haizeak kea nola ekartzen zuen gogoratzen du Felixek.
-Beste gauza bat: Parapan basarrixa leku polittian dao,oso leku polittian, euzki lekua da, eta hortik ikusten da Durango aldera dana ikusten da gure basarrittik, eta baitta San Migeldik zihar Gernika're bai. Eta Durango ta Gernika bonbardeatzen begira egoten giñan, begira bakarrik ez, keia etortzen zan, keia edo hautsa edo mendi puntetan laiñua izango balitz bezela, eta ikusi eitten genduzen abioiak botatzen, bonbak botatzen.
-Entzun be bai?
-Entzun be bai. Zenbat bide egongo zan ba. Guretikan Gernikara hogeta hamar kilometro egongo dia zuzen? Ez dia egongo. Ta bista-bistan, ta hegazkiñak bueltan. Ta entzunda nao ni itsasora joaten ziela formaziua hartzera hegazkiñak, baiña nik usten dot Urola Baillarara eitten zebela bueltia, ta Urolatik joaten ziala Gernikara zuzenian gero. Nik ikusi... hori bai Durangokua eta bai...
-Baiña orduan bazeukazuen idearik ze pasaitten zan Durangon eta Gernikan?
-Ideia, ideia?
-Radixua eta holakorik hemen?
-Ez, artian ez, radixorik ez. Geruao bai radixua, geruao euki genduan radixua.
Sallobente-Ermuaran auzoko Parapan baserrian jaio zen. Aita zuen bertakoa eta ama, berriz, Azkoitiko Madariaga auzoko "Luarixe" (Luberiaga) baserrikoa. Zortzi anai-arreba ziren, bera laugarrena. Zortzi urterekin hasi zen eskolan, baina hamaikarekin utzi egin behar izan zuen etxeko lanak egiteko. Hamalau urterekin peoi lanari ekin zion Eibarren; gero Orbea bizikleta lantegian eta Elgoibarko Sigman ere jardun zuen. Elgoibarko Jarbe lantegian doitzaile lanbidea ikasi zuen. Bertan bederatzi urtez jardun ondoren, lantegiko beste hamasei langilerekin Danobat makina-erreminta lantegi berria sortu zuten, geroago kooperatiba bihurtuko zena. Euskarazko klaseak hartu eta eman ere egin zituen, harik eta beste lagun batzuekin Elgoibarko Ikastola sortu zuten arte. Urtebete geroago, Elgoibarko Izarra euskara elkartea sortu zuten. Lolita Canales elgoibartarrarekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.
Aizpizkarbekoa [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Aranbeltztxiki (desagertua) [baserriak / Urruzuno]
Azkue (San Roke) [Baserri auzoak]
Ekaitzerreka [Errekak]
Goenaga [baserriak / Azkue (San Roke)]
Juanategiko txabola [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Madarizurieta (Mausitxa) [baserriak / Arriaga]
Orubeazpi [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Silua [baserriak / Arriaga]
Urruzunotxiki (Laia) [baserriak / Urruzuno]
Eta azpimarratu behar dut, gainera, D eredua ezartzea guztiz –guztiz, e!– espaiñolizatutako eskola baten ez dala erreza, lehen esan dudan bezala. Klaro, gurasoen onespena ere lortu behar zan eta guraso gehienek ez zekiten euskara. Eta, hala ere, D eredua beti babestu egin zuten, hau da, oso babestua izan zen D eredua. Eta Muguruza eskola garai hartan oso kontraste haundiko eskola zan. Ze zan eskola komarkala. Ordun, jasotzen genitun auzoetako ikasleak, inkluso baserrietako jendia. Ordun, bazegon –ba, ez dakit ze porzentaia egongo zan, baiña– porzentai bat euskaldun peto-petoez... [dago]. Hau da... Holan. Eta kontrastea zen. Ba, bueno, hori lortu zan aurrera eramatea. [...]
«Amor y odio» lanaren antzezpena, Udaletxeko
Areto Nagusian, 1918ko San Anton egunean.
Ezkerretik eskuinera: Miguel Andonegi, Manuela Zabala,
Leoncio Gabilondo, Felisa Arrien, Modesto Arriola,
Victoria Gurrutxaga eta Angel Osoro «Mutriku».
Elgoibarren baziran pertsona batzuk euskeraren alde lan egiten zabenak. Angel «Mutriku» zan bat. Haura hill egin zeben. San Lorentzoko frontoian teatruak eta egitten zittuan gaztiekin. Hara juten giñan holakuak egitten zittuenian. Beste aldian, euskeraren kontra zaudenak ere baziran kalian. Orduan, baziran falangistak, karlistas esaten gendun, eta horreri beti errespetuakin ibiltzen giñan, erderaz bazakixen, eta pixka bat gehixago ziralakuan, eta gaiñera geroko politikan sartzen ziranak....
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Herrixan ere bazaguan euskeraren alde egitxen zabanik: Vallejonekuak, Félix Etxeberria «Parapan» ere... Baiña nahiz eta euskaldunak izan, gehixenak ixilikan egoten giñan bildurra zagualako.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Pilar ikastetxian frantses pixka bat erakutsi ziguen. Nik ez neban hitz egitten gauza haundirik ikasi, baiña irakurtzen bai, nahikua ikasi neban. Uste dot, sasoi hartan, Pilar ikastetxian bakarrik irakasten zittuela beste hizkuntza batzuk.
José Gurrutxaga Ondartza
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ABANTZAU, abantzaua: Aurreratua. Eibar beti izan tzan «socialista» eta «republicano»; hamenguen aldian abantzauak oso!
BE(G)ITTANDU: ZAIO aditza. Iruditu. Parecer. Ia nun ziran, harek; itxuria, enterau zan, handik ero, hamendikan ero, luze beittantzen zitzakon da: «Zetan baiña hainbeste denporan?».
ERUAN: Iz. Pazientzia. Eruan haundiko pertsonia.
HUR, hurra: Gertu. Hurrian, hurreko, ... Guk ibilli doguna, bertako euskeria, hurrekua. / Bueno, urruti ibilli giñan, baiña gero hurrekua jausi zan. / Eta guri Debara tokau jakun. –Bueno, behintzat. –Bai, bai hurrian, hurrian.
LEPO, lepua: Cuello. Lehengo lepotik burua (izan): Erraz aldatzen ez denari esaten zaio. Lepo(raiño) bete: Lepo bete zuan gure tabernia Urtezar egunian. Lepua egiñ: Apostu egin. Lepua eingo neuke baietz Realak irabazi. Lepoa hitza erabili gabe ere bai: Egingo neuke...
PITXILIÑ, pitxiliña: Haur. Zakila.
Bat izan: Gauza bera izan. —Eta Elgoibarren bertan barruan, auzuen artian diferente eitxen dozue? —Keba. Ez, ez, ez. Hau dana bat da. Hau bat da.
Ezkur urte, elur urte: Ezkur ugari den urtean elurra egin ohi duela adierazteko.
Ipurdixa eman: Bizkarra eman.
Mela-mela egiñ: Blai egin, guztiz busti.
Txakurrak hanka-hutsik han ere: Gauza txarrak edo okerrak leku guztietan gertatzen direla adierazteko.