Soldaduska gerran egin zuten gazteak izan ziren gerra garaian hildako gehienak.
-Mutil asko hil zan herrixan.
-Horrek hildakuak bando bixetatik?
-Ez, hemendikan, hemendikan. Hemen ez zan gorrixetara..., gorri gitxi zan hemen. Nik ezautu gitxi in dot. Soldautzia-ta in eta.
Soldadutzara eruan eta...
-Bai. Kintuan, kintuan jun zan hori. Kintua ba, treintayseisa zan urten zabana gerria, tan handikan "Quinta del 36" eta hurrengo siete, ocho ta nueve ta cuarenta y unoraino aillegau zan mutillak eruatia. Eta cuarenta y unuan amaittuko zaben, gehixao ez. Gaztiak zielako handik atzerakuak.
-Uste dot 39n hartu zittuela 41kuak, "La Quinta del Biberón" edo, 17 urteko mutilak.
-Bai, bai. Soldau gizajuak. Bai ba. Ezkonduak, gora ekin ezkero, ezkondua tokatzen zan asko, ezta, kintuetan. Jeneralian behera, gaztia, gaztera joten zeben. Ta ezkonduak umiak edo eukitzen zittuan eta umiak zeukazena librau eitten zan.
-Nekezao joan.
-Bai, nekezao jun. Baiña solterua aurrera. Prentera. Harek gizajuak.
Idotorbe (San Pedro) auzoko Egigurentxiki ("Eguentxiki") baserrian jaio zen. Bost anai-arrebatatik laugarrena izan zen. Aita etxekoa eta ama auzoko Aubia (Aubixa) baserrikoa zen. Bederatzitik 13 urtera arte auzoko eskolan ikasi zuen. Gero, kalera joan zen josten ikastera. Gerran anaia bat eta aita galdu zituen, eta honen ondorioz ama ere hil egin zitzaion. Baserrian bizi izan da beti. Urtetan, egunero joaten zen kalera esnea saltzera. Armueta baserrira ezkondu zen etxeko Antonio Arrizabalagarekin.
Gure herriko jaietan betidanik egin izan dira
dantzarien eta dultzaineroen ekitaldiak.
Elgoibarko jai onenak San Bartolomiak ziran. Fama asko zauken. Hasieran 3 edo 4 egun izaten ziran, baiña gero astebetera luzau ziran. San Bartolomietan kanpaiak izaten ziran sokamuturra hasi baiño lehen; gero, San Bartolome egunian Bandaren kontziertua izaten zan, eta mezia. Jeneralian, banda militarra etortzen zan orduan, Burgosekua. «De categoria» zan. Profesionalak ziran. Egun guztia instrumentueri begira. Oso giro ona egoten zan txikiteuan. Gaiñera, nola lehen jendiak kantau egitten zaban asko... oingo gaztiek ez debe kantatzen. Sokamuturra ere egoten zan, eta enbolauak Plaza Txikixan. Gabian musikia zaguan. Eta tiobibuak, norixia eta hori.
Ramon Maiztegi Iriarte
San Bartolome egunian Meza Nagusixa egoten zan lehenengo, eta gero pelota partiduak, luziaguak! Eta partidua amaitzerakuan musikia egoten zan. Baiña ez zan amaitzen sekula. Bi edo hiru partidu ipintzen zittuen eta! Ni partidua ikustera juan naiz, urte askuan. Sokamuturra ere egoten zan goizian. Gu juaten giñan, han zezena eta gu beste puntan. Txiki eguna ez zan gaur modukua. Orduan arratsaldia zan politxa. Lehen gaztiak eta ez ziran juten bazkaltzera, nagusixak bai. Oso giro edarra egoten zan. Kuadrillan beti zaguan xalauren bat eta hantxe monigotiak egitten... Ene! Ze ondo pasatzen gendun! Monje, Eduardo, Santi... harekin danekin barre asko egitten gendun.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Txiki eguna zan San Bartolome jaixetatik gehixen gustatzen zitzatana. Gizonak eta emakumiak bakoitza bere aldetik ibiltzen ziran. Gizonezkuak tabernaren batian bazkaltzen zeben, eta gabian, alkartu egitten giñan. Lehen, emakumiok ez gendun bazkaririk egitten, etxian bazkaltzen gendun, eta gero, arratsaldian ertetzen gendun lagunekin. Kalejiran ere ez ziran gizon eta emakumiak alkarrekin juaten. Txiki eguna oso gogoko nauan. Zezena amaittu ostian, koadrillak mahatsa erosten zeben, San Frantzisko itturrixan jarri eta bertan jateko. Egixa esan, koadrilla batzuetan mahats aliak botatzen ziuezen alkarri, baiña ez zan gaur egun bezalakua. Oiñ, ura, ardaua, arrautzak eta iriña.
Teresa Aginaga Madariaga
Aldazelai [baserriak / Urruzuno]
Armazio [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Belarreta [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Erretsundi [baserriak / Azkue (San Roke)]
Ibarratorre (Torrekoa) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Kaskantezar [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Momiola (Muniola) [baserriak / Arriaga]
Pedro Mugurutza etorbidea [Kaleak eta plazak]
Ubitarte plaza [Kaleak eta plazak]
Zeleta [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ASTEARTE, asteartia: Martes. Adinekoek, Martitzen gehiagotan. Gazteek, ia astearte bakarrik ezagutzen dute.
EGIN: Egingo neuke (apostu) ... –(e)la. Apostaría... Egingo nuke datorren astian ezkontzen dala. Baita hau ere: Lepua egingo neuke.
HABITTAZIO, habittaziua: Habitación. Neuk ere pixkat idea neukan, eta onen-onena apaiza ero holakotxia izanda, izango zala egokixena, habitxaziua baldin bazeukan emateko, neure pentsamentua.
KLASE, klasia: Mota. Eztakitt ze jenero klase saltzen zaben.
OPORTUNIDADE, oportunidadia: Aukera, okasioa. Gutxi erabilia. Eta jefe de pertsonalak esan tzi(g)un, jubilatzeko hamar bat urte falta genduzela, «hamen dakazue oiñ oportunidadia, nahi badozue pixkat kotizatzeko».
TXARRI, txarrixa: Irain moduan asko erabilia. Hala ere, lagunartean, ez beti, nahitaez, zentzu iraingarrian: Hi, txarri hori! Etorri hari hona! Txarri egin: Zikindu. Holako lokatzia. Sartu hanka bat, eta jota erropak eta dana txarri eiñ, eta bua! / Txarri eginda gelditzen dok San Frantzisko kalia zapatu gabetan.
Afana ibilli: Andar afanoso. Hori da afana dabizuna!
Beruana kendu: Gehiegi ez exageratzeko esan nahi denerako. Gaur bota jittuagu berrogei bat uso! —Bai, zera! Beruana kendu (eg)ixok!
Gibel haundixak euki: Pertsona lasaiegia izan. Baita Gibelaundixa izan ere.
Jardunian ibilli: Berriketan aritu. Hamen gabixaz, jardunian.
Odolostiak ordaiñetan: Zerbait ematen digunari esaten zaio, hori estimatzeko, guk ere garaia iristen denean, gauza bera egingo dugula aginduz bezala.
