Egoera txarrean zeuden eta bere senarra Monzonengana joan zen. Emakumeak atera egin zituzten eta Eusko Jaurlaritzaren egoitza batera eraman zituzten. Handik piskatera gizonak ere atera egin zituen Monzonek, Tolosa ondoko herri batera eraman zituen lan egitera. Eibarko eta Soraluzeko emakume batzuk ere joan ziren lanera, makinak erabiltzen bazekiten eta.
-PIlar, lelengo egunetan ez zan egongo organizaziñorik eta,
-Ezebez. baiña gero...
-Baiña gero egunetara ta hasiko zan organizatzen.
-Gu han genden artian ez. Gero bai. Liburuan ipintzen dau. Harek gure lagunak, eta Rikardok esaten du "De eso aquí no se habla más. Ahí se acabó". Era terrible, e. "Aquí se acabó". Ez genduan itten horren zerik batere ez. "Se acabó aquí eso".
-Zenbat denpora ein zenduen?
-Asko ez baiña bastante. Gero altabozetik hasi zan Monzon: "Los vascos no se qué..." Ta nere senarrak esan zeban: "Joan in bihar gara", ta esan zion: "Ni ez najoiak kasorik be ez diou eingo. Esan bai hor, ta ez dakit zer ta...". Era muy... A todo lo tenía. "Ba ni banajoiak -le dijo Ricardo- hik nahi duana ein". Joan in zan azkenian. Esan zion: "tenemos las mujeres aquí". "Son mujeres de veras?, estáis casaos? Ezkonduta zagozie?" "Bai, papelak nahi dittuzu ala?". "Ez, ez". Baiña esan ei zion: "Zuek eibartarrok gehixen eitten dozue euskeraz, baiña txartuen. Baiña ez dio ardura, e. Hola segidu". Yo siempre he dicho que fue nuestra salvación Monzon. Esan zion prest egoteko, zortzi egun barru edo lehenao etarako... "que nos sacaría". Eta halaxe in zaban. Halako baten "Que se presenten en no sé qué lugar... Hantxe juan giñan ta autobus batian en una residencia que pagaba el Gobierno Vasco. Qué de dinero tenían, Maite. Jo, haura zan. Ez hori bakarrik, e.
-Ha paraisua izango zan zuendako, ez?
-Bai, guretzako izan zan, bueno, bueno... Refujixo baten, ta han egon giñan ez dakit zenbat denpora, ta gero Monzonek etara zittuan gizonak be bai lanera. Aroudy Pau-n onduan dago, herri txiki bat da, eta han zeuan abiazioko, abioiak itten zittuen... Uste dot oin be eitten dittuela abioiak han. Dago cerca de Toulouse... Ta han sartu zittuan biharrera, ta sartu zittuanian ba "tenian dinero, les pagaban bien. Porque dijeron: o nos pagan como a los franceses o nostros no hacemos nada". Ta halaxe ein zeben.
-Baiña eurak bazekixen lan hori eitten, ez?
-Ba ba, horreaittik etara zittuen eurok, euren billa juan zian. Andrazkuak be bi edo hiru que sabían manejar, eibarresas que sabían manejar las herramientas, que yo en la vida había visto (....)
-Eibarko arma fabriketan...
-Bai, biharra itten zeben, bi zian. Dos hermanas, bai. Gero beste batzuk zian Plazenziakuak edo.
Elgoibarren jaio zen eta bertan ikasi zuen. Gerra zibilean, bere gizonarekin batera Kataluniara heldu zen, eta Pirinioak gurutzatuz, Frantziako "Argeles sur Mereko" errefuxiatu eremuan egon ziren. Aste batzuetara, Pabe ondoko herri batera joan ziren lanera. Han jaio zen beren lehenengo alaba. Bigarrenaren zain zegoela, 1940an, Espainiara itzuli ziren. Gizona kartzelan egon zen lehenbizi, eta "Batallón de Trabajadores"en ondoren. Eibarren bizi izan ziren urte batzuetan, baina 1950eko hamarkada hasieran, Mexikora joan ziren bizitzera, eta han bizi zen Pilar. Hizkeran ere nabari zitzaion hori, gaztelaniaz hitz egiteko joera eta azentu berezia zuelako.
Desagertutako Lerun futbol zelaiaren
inaugurazio ofiziala. 1925eko apirilaren 12a.
Beti juaten nitzan Lerunera fubola ikustera. Gero, semiak Elgoibar futbol taldian hasi ziran jokatzen, eta gurasoak sarreria duan izaten gendun. Ez hori bakarrik, Lerunen leku bat naukan neretzako propio, bertan jartzeko. Garai hartan kirola zaletasuna zan; gaur egun, berriz, negozixua. Partiduak lagun giruan jokatzen ziran, eta gozamena zan haretara juatea. Batez ere, Eibarren kontrako partiduak izaten ziran berezixak. Sasoi haretako girua oso desberdiña zan, lehiakortasun handixa zaguan, baiña pertsonen arteko laguntasuna izaten zan nagusi.
José Manuel Acosta Calvo
Fubola ikustera juaten giñan. Eibarko taldia etortzen bazan jokatzera tren espeziala eta dana jartzen zeben. Orduan jende asko juaten zan partido harek ikustera. Benetako girua egoten zan egun haretan. Trenian etortzen ziran, eta basuak lapurtzen ziguezen tabernatik. Ni akordatzen naiz, bittan bai behintzat juan izan naizela estaziora, basuak batzera. Treneko orduan egitxen gendun bakarrik lan tabernan. Gero jendia fubolera juaten zan, eta gu ere bai. Bazkalostian izaten zan tren espeziala, hiru t’erdixetan edo. Zarata asko ateratzen zeben. Eta partidua amaittu eta gero, domekia bazan, musikia entzutera juaten zian plazara. Tren ordura arte musikara juaten zian.
Unzueta Iriondo ahizpak
Elgoibar eta Eibarren arteko partiduak ziranian tabernia beteta egoten zan Elgoibarko eta kanpotik etortzen zan jendiakin. Banderekin eta dana ibiltzen zan jendia. Irabazten zabenian, gaiñera, sekulakuak egitten zittuen kalian, fubolistak errezibitzen eta. Famosua izaten zan irabazten zabenian haren etorreria. Galtzen bazaben ixilik, baiña irabazten bazaben sekulako rezibimentua.
Maria Epelde Arriola
Amaiur [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Arriaga [Baserri auzoak]
Berazeta [baserriak / Azkue (San Roke)]
Etxeberriako txabola [baserriak / Urruzuno]
Irazabaleta [baserriak / Urruzuno]
Larramendi [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Oatxiki [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Sallobente-Ermuaran [Baserri auzoak]
Urazandi [Kaleko auzoak]
Zuhaitzaetxea [baserriak / Altzola]
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena.
Elgoibarko Udalak Gotzon Garate izeneko beka sortu zuen 2009an, euskara arloko ikerketa sustatu, eta aldi berean, idazle eta euskaralari elgoibartarra omentzeko.
|
| Gotzon Barandiaran larrabetzuarra, euskal idazle eta kulturgilea da, Euskal Filologian lizentziatua, euskara teknikari lanetan aritutakoa, eta euskararen eta euskal kulturaren ondarea berreskuratzen, digitalizatzen eta hedatzen eskarmentu handikoa. |
elgoibarreraz.eus webgunearen helburua euskarazko ondarea gizarteratzeko atari digitala prestatzea izan da. Horretarako, orain arteko lana arloka sailkatu, web-atari batean bildu eta guztien arteko loturak egin dira.
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AMAIERA, amaieria: Akaberia eta bukaeria baino erabiliagoa. Bukaera.
BOTA A(HA)LA: Bota a(ha)la jardun (eurixa): Ez gaittuk ertengo, eurixa bota a(ha)la ari jok eta! Ikus Goixan-behian sarrera.
FOTO, fotua: Erretratua gehiagotan. –Bai, bai (...) Ni mehe-mehia, iher-iherra, berde-berdia nitzan ni! Hor daukat fotua, erakutsiko (d)izut gero.
JO TA SUA: ¡Dale que te pego!. Eta hor kriston erromerixia, frontoia bete-bete jente egote(n) zan han dantzan, jo ta sua.
MUTILZA(HA)R, mutilza(ha)rra: Soltero. Chico viejo. Mesprezuzko zentzua izan ohi dute bai mutilzahar-ek eta bai neskazahar-ek. Soltero / -a ere erabiltzen dira, erabilera neutroagoan.
SEKO: (Dormir / caer dormido) profundamente. Seko geldittu dok lotan.
Atzo goizekua ez izan: Adinean nahiko aurreratua izan.
Etxia, beti eskian: Etxeko gastuak inoiz amaitzen ez direla adierazteko.
Hor konpon!: ¡Allá cuidados! Hor konpon, Mari Anton!
Lotsagarri, nabarmen laga ere bai.
Takian-potian: Sarritan, noiznahi. Estartaneko tallarra ere, berak militarizau zaban, eta gero, Bilbora ta, Donostiara ta, takian-potian juan biharra izaten zaban. Mutill fiña bera.
