Elgoibarko ahotsak


ahotsak.eus

Dantza lotua debekatuta Azkoitia partean

Gaztetako erromeria lekuak: Kurutzeta, Irukurutzeta, Sallobente. Kurutzetan, Elgoibarko partean, 'agarrauan' (dantza lotua) egiten zen eta Azkaraten edo Madariagan, Azkoitia partean, ostera, debekatuta zegoen.

-Eta zuek nora joaten ziñen?

-Gu? Kurutzetara. Erromeixara baiña. Kurutzetara eta. Egun baten nere semiak esan zian: ama, lehen erromeixara juten ziñan, ez?, eta bai. Eta nora? Batian Kurutzetara, edo Irukurutzetara ere, ta. Ze nahixaoko neuke nik oin egotia hori! Je-je-je.

Nati: -Erromeixara, [Sarouetera] Santixauetan, Irukurutzetara zerian, Santakrutz egunian...

Agurne: -Baina bestela Kurutzetara.

Nati: -Hori, Kurutzetara. Eta San Lorentzon'e egoten zan batzuetan.

Agurne: -Eta Kurutzetan, begira, Elgoibarko partian agarrauan itten zan, eta Azkaraten partitzen zan, Aizkoitixan ez zan itten agarrauan. Madarixan prohibiduta zeuan.

Agurne Muguruza Alberdi (1935)

Sallobente-Ermuaran auzoko Garagartza baserrian jaio zen. Umetatik baserrian lan egin beharra izan zuen. Gainera, bost ahizpa zirenez, etxeko eta soroko lanak edo abereen zainketa, euren artean banatu behar izaten zituzten lan guztiak. Auzoko eskolan ibili zen. Gero grabatzen ikasi zuen, eta Eibarko lantegi baterako jardun zuen lanean, grabatzen, damaskinatuak egiten. Ezkondu ostean, kalean jarri ziren bizitzen. Nati ahizparekin batera egin zitzaion elkarrizketa.

Elgoibartarren esanetan


Gure herriko jaietan betidanik egin izan dira
dantzarien eta dultzaineroen ekitaldiak.

Elgoibarko jai onenak San Bartolomiak ziran. Fama asko zauken. Hasieran 3 edo 4 egun izaten ziran, baiña gero astebetera luzau ziran. San Bartolomietan kanpaiak izaten ziran sokamuturra hasi baiño lehen; gero, San Bartolome egunian Bandaren kontziertua izaten zan, eta mezia. Jeneralian, banda militarra etortzen zan orduan, Burgosekua. «De categoria» zan. Profesionalak ziran. Egun guztia instrumentueri begira. Oso giro ona egoten zan txikiteuan. Gaiñera, nola lehen jendiak kantau egitten zaban asko... oingo gaztiek ez debe kantatzen. Sokamuturra ere egoten zan, eta enbolauak Plaza Txikixan. Gabian musikia zaguan. Eta tiobibuak, norixia eta hori.

Ramon Maiztegi Iriarte

San Bartolome egunian Meza Nagusixa egoten zan lehenengo, eta gero pelota partiduak, luziaguak! Eta partidua amaitzerakuan musikia egoten zan. Baiña ez zan amaitzen sekula. Bi edo hiru partidu ipintzen zittuen eta! Ni partidua ikustera juan naiz, urte askuan. Sokamuturra ere egoten zan goizian. Gu juaten giñan, han zezena eta gu beste puntan. Txiki eguna ez zan gaur modukua. Orduan arratsaldia zan politxa. Lehen gaztiak eta ez ziran juten bazkaltzera, nagusixak bai. Oso giro edarra egoten zan. Kuadrillan beti zaguan xalauren bat eta hantxe monigotiak egitten... Ene! Ze ondo pasatzen gendun! Monje, Eduardo, Santi... harekin danekin barre asko egitten gendun.

Mª Josefa Unzueta Iriondo

Txiki eguna zan San Bartolome jaixetatik gehixen gustatzen zitzatana. Gizonak eta emakumiak bakoitza bere aldetik ibiltzen ziran. Gizonezkuak tabernaren batian bazkaltzen zeben, eta gabian, alkartu egitten giñan. Lehen, emakumiok ez gendun bazkaririk egitten, etxian bazkaltzen gendun, eta gero, arratsaldian ertetzen gendun lagunekin. Kalejiran ere ez ziran gizon eta emakumiak alkarrekin juaten. Txiki eguna oso gogoko nauan. Zezena amaittu ostian, koadrillak mahatsa erosten zeben, San Frantzisko itturrixan jarri eta bertan jateko. Egixa esan, koadrilla batzuetan mahats aliak botatzen ziuezen alkarri, baiña ez zan gaur egun bezalakua. Oiñ, ura, ardaua, arrautzak eta iriña.

Teresa Aginaga Madariaga

Toponimia


Toponimoak

Akerbasoerreka [Errekak]

Argingoa (desagertua) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Ballibar kalea [Kaleak eta plazak]

Ermube [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Gorostizabal [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Kalamua kalea [Kaleak eta plazak]

Melitoneko zubia [Zubiak]

Otsourteaga (Otsourtia) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Talaiaerreka [Errekak]

Usetxe (desagertua) [baserriak / Urruzuno]

Honi buruz


Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]

Atal bakoitzari buruzko informazioa:





Tresna honek atal guztietako testuetan bilatzen du.
Edozein berba zati idaztea aski da,
eta agerpen guztiak bistaratuko ditu.
“Toponimia” eta “Kronika zaharrak” atalek
bilatzaile berezia dute.

Hiztegia
(Elgoibarko euskara)


AHIZTA, ahiztia: Hermana. Ahizpa ere bai, nahiz gutxiago. Bi ahizta zian horrek. / Ahiztak zaukan be(de)ratzi ume. Eta hárek zaintzera jun nitzan.

BERDE, berdia: Adj. Obsceno, verde.

ESPERO, esperua: Esperuan egon: Haurdun egon: Ba al dakizu Miren esperuan dauala?

IPURDI, ipurdixa: Ipurdixari bueltia eman orduko: Bizkor. Ipurdixari bueltia eman orduko ahazten jakoz gauzak: gauzak berehala ahazten zaizkiola esateko. Ipurdixa berotu: Jo, jipoia eman. Ipurdixa eman: Bizkarra eman.

MAKALEKO, makalekua: Handia. De-masa. Makalekua hartu, gertau, esan ... (ikus egundokua / demasekua / sekulakua / kristona/-k).

PRAKA, prakia: Pantalones. Prakak, galtzak baino gehiago erabiltzen da. Praketan sartu eziñik ibilli: estar ufano, orgulloso.

Esamoldeak
(Elgoibarko euskara)


A ze paria, karakola eta baria: Bi pertsona oso antzekoak direla adierazteko esaten da. «Tal para cual».

Beriakin erten: Berearekin atera.

Gaztiak, eskarmentu gutxi: Gazteari esperientzia falta zaiola adierazteko.

Jangoikuak dakixan lekukua izan: Urrutikoa denari esan ohi zaio. Beste era batzuetara ere bai: Jangoikuak jakingo jok nungua dan hori!

Natibittate, ase ta bete; San Estebantxo, lehen bezela lantxo (/ lehen eratxo): Abenduaren 25a da Natibittate eguna, janariz eta edariz lepo betetzekoa, ondo bidean; hurrengo eguna, ordea, San Esteban eguna, normaltasunera (eta lanera) itzultzekoa zen.

ELGOIBARKO KRONIKA ZAHARRAK


Gizartea - Soldaduzka
Euzko-gudariak.— Euzkadi, 1936-09-13 | Aixerixa
Kirola - Lasterketak
Antxitxiketa.— Euzkadi, 1934-05-13 | Aixerixa
Kultura - Musika
Politika - Ekitaldiak
Irun'a igandean [...] El Día, 1932-10-07 | Ixaka
Erlijioa - Jaiak
Deun Andoni.— Argia, 1933-01-22 | Aixerixa


elgoibarreraz.eus – Elgoibarko Udala
Kultur Etxea (Euskara Saila)
Kalebarren plaza 3, 1. solairua
20870 Elgoibar – Gipuzkoa
Tel.: 943 744366 – harremanetarako
elgoibarko udala