Elgoibarko ahotsak


ahotsak.eus

Pako Juaristi euskaltzalea

50eko hamarkadan, Pako Juaristi omen zen euskal dinamizatzaile bakarra herrian. Berarengandik asko ikasi zuten Felixek eta lagunek.

-Pako Juaristi zan hamen argi bakarra, euskalzalia edo euskalzale bakarra herrixan mobitzen zana Pako zan. Eta horrekin hasi giņan. Pako Juaristi, hil zan. 1950 inguruan edo hasi giņan Bizkaittik Txinpartak ekarten, bestetik, Ondarrutik antzerkia. Eta gu ibiltzen giņan satelitiak, Pakon satelitiak giņan, lana eitten ibiltzen giņan berakin, eta beran bittartez ikasi genduan ikasi genduana euskerian zera. Meritua zakan Pakok orduan bakar-bakarrikan. Ta gaiņera arpegixa zaukan eta edozein lekutara presentatzen zan haura. Falangera jun bihar bazan'e Falangera euskeria aurrera etaatzeko. Gu baiņo gehixao zan haura.

-Aspaldi hil zan Pako hori?

-Bai, honezkero izango dia hogei urte.

-Pako...

-Juaristi. Miren Vallejo, horretxen gizona.

-A, ba bixar naiz Mirenekin egoteko.

-Ba horretxen gizona. Honek Vallejotarrak beti izan dia euskalzaliak, beti, beti Miren Vallejo ta euskalzaliak. Ba eskerrak Pakori Elgoibarren ein zan dana; hasieria dana.

-Preguntauko xat bixar. Miren bera be euskalzalia da, ezta?

-Bai, bai, euskalzale amorratua da Miren.

Felix Etxeberria Larraņaga (1926)

Sallobente-Ermuaran auzoko Parapan baserrian jaio zen. Aita zuen bertakoa eta ama, berriz, Azkoitiko Madariaga auzoko "Luarixe" (Luberiaga) baserrikoa. Zortzi anai-arreba ziren, bera laugarrena. Zortzi urterekin hasi zen eskolan, baina hamaikarekin utzi egin behar izan zuen etxeko lanak egiteko. Hamalau urterekin peoi lanari ekin zion Eibarren; gero Orbea bizikleta lantegian eta Elgoibarko Sigman ere jardun zuen. Elgoibarko Jarbe lantegian doitzaile lanbidea ikasi zuen. Bertan bederatzi urtez jardun ondoren, lantegiko beste hamasei langilerekin Danobat makina-erreminta lantegi berria sortu zuten, geroago kooperatiba bihurtuko zena. Euskarazko klaseak hartu eta eman ere egin zituen, harik eta beste lagun batzuekin Elgoibarko Ikastola sortu zuten arte. Urtebete geroago, Elgoibarko Izarra euskara elkartea sortu zuten. Lolita Canales elgoibartarrarekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.

Toponimia


Toponimoak

Akeiberri [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]

Arantzabal [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Ballegoitia [baserriak / Aiastia (San Migel)]

Ermuaranbide kalea [Kaleak eta plazak]

Goikoetxea [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]

Juaristitxiki [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Mariaren txabola [baserriak / Urruzuno]

Otsoroandi [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]

Soroetaerreka [Errekak]

Urteagaberri (Urtiaberri) [baserriak / Aiastia (San Migel)]

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA ELGOIBARREN


Dokumentuak


Idatzia

Ikasteko

Euskal abestiak — 1961

Ongarri - 1959ko estatutuak — 1959

Eskuorria

Iturriko maitagarria — 1969

Lekukotza

elgoibar — Miren _Vallejo Arriaga Elgoibar (1923-2020)
Antzerkia egiten zuten batzokian

—Batzokixan ze zeukatzuen, dotriņia eta?

—Teatruak-eta eitten genduzen gero batzokixan. Bai.

—Kontxo. Umetan hori?

—Umetan, bastante ume. Nik beratzi urte neukazen, Eibarrera joan nitzan batzokira eszenarixo batera irakurtzera. "Eulia eta Txindurria". Ez naiz aiztutzen nik irakurri naban zer harekin Eibarren. Beratzi urte edo hola eukiko nittuan. "Eulia eta Txindurria" zan liburua, hauraxe irakurri naban eszenarixuan.

—Osea ke irakurtzen bakarrik.

—Irakurri bakarrik.

—Baiņa gero antzerkixak...

—Antzerkixak bai hementxe eitten genduzen, tablau bat ipini batzokixan eta... [...]

Elgoibartarren esanetan


Pakita Ansola, Mauxitxa baserrikoa, eta Maria Ansola,
Gorriaga baserrikoa, azoka plazan. 1948 urtea.

Umetan, udan goizago jaikitzen giņan beti, neguan bildurra edo ganauekin ibiltzeko... astegunetan igual zazpiretarako jaikiko giņan. Gero, ganaua kanpora etara-ta egin da, amak gosarixa preparatzen zaban, gosaldu ta gero aittak esaten zabana egittera kanpora. Guk bazkaltzen gendun hamabixak-hamabitt’erdietarako.

Joxe Gurrutxaga Lizarralde

Ni San Pedron, lelengo enpaketatzen egon nitzan. Gero poliki-poliki makiņetan sartu giņan. Azkenian makiņetan lanian ibilli nitzan. 14 urtian ibilli nintzan San Pedroko fabrikan. Gero aitta gaixotu zan, da basarrixan lan asko zauala, ta hementxe geldittu nitzan lanian. Ez nitzan bueltau taillarretara. San Pedron hasi giņanian 11 ordu egitten nittuan lan, goizeko seiretarik arratsaldeko seiretara, eguerdixan ordubete geldittu bazkaltzeko, ta jarraittu. Oporrik ez zauan orduan. Gero nik lagatzerakuan bai, konsegittu zan 9 orduko lana, oporrak eta dana konsegittu ziran azkenerako. Baiņa hasieran ezer ez. Astian sei egun lan egin bihar. San Bartolome, San Bartolome Txiki, Gabon eguna ta Natibittate eguna bakarrik jai. Basarriko lana astuna da, baiņa han beste izerdirik sekula ez dot bota.

Markos Arregi Iriondo

Etxeko gauza guztixak amak egitten zittuan: sukaldian, ganbaran... Etxekoandria ama zan. Kalera juten zan astian pare bat bider edo... igual azokara bakarrikan. Astua hartu ta ortuko produktuak, arrautzak eta... saltzera. Gero, orduan etxerako gauza asko bihar ziran, eta igual kafia, azukria, olixua... danak bihar izaten ziran, ta gauza horrek ekarri. Astuakin juten zan ama, bera bakarrik.

Joxe Gurrutxaga Lizarralde

Honi buruz


Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]

Atal bakoitzari buruzko informazioa:





Tresna honek atal guztietako testuetan bilatzen du.
Edozein berba zati idaztea aski da,
eta agerpen guztiak bistaratuko ditu.
“Toponimia” eta “Kronika zaharrak” atalek
bilatzaile berezia dute.

Hiztegia
(Elgoibarko euskara)


ATAJU, atajua: Atajo. Bidetxur ere bai, nahiz gazteen artean galtzear dagoen.

EGUR, egurra: Egurra eman: Gero, ejerziziuak eta egoten zittuan. Orduan, egurra ematen juen. Ikus Egurtu sarrera.

HALA ERE: Lok. Aurkaritzako lokailua. Eta gu lenengo hasi giņanian, hamabi-hamahiru ordu eitxen ziran. Oiņ, en kanbio, hamar orduan hortxe-hortxe juten da autobusa. Baiņa, hala ere, ordu mordua dago. Baita hau ere: Hala ta guztiz ere.

KONBESTAZIO, konbestaziua: Elkarrizketa. Konbersazio ere bai. Eta euren arteko konbestasiua ta, gure arteko konbestasiua ta. Han jarri mahaixan bueltan, ekarri txanpana mahaira, eta, bueltan edanez, danok hantxe egoten gaittuk.

OSPA (EGIŅ): Lgart. Alde egin. Bigarren osagaia galduta ere erabiltzen da. Gero, bazkaldu, eta laurak aldian berriz ere, taka, ospa, beste paraje batera.

TXILIBITO, txilibitua: Haur. Zakila.

Esamoldeak
(Elgoibarko euskara)


Ahua bete hagiņekin geratu: Norbait zerbaitegatik harrituta edo txundituta geratzen denean esaten da. Aho zabalik ere bai.

Bete-bete eginda egon: Mozkortuta egon.

Giro ez izan: Gauzak gaizki, oker edo gogor datozenean erabiltzen da batez ere. Hori jartzen bada alkate, eztok giro izango baztarretan!

Jesusen denporakua izan: Aspaldikoa. Bai, neuk ere len euskera gehixago eitten najuan, garbixago, baiņa oinguan mouan ez, e! Jesusen denporakua eitxen genduan. Ikus Francon denporakua izan.

On billa, on billa, bonbilla!: Duena baino andregai edo senargai hobearen bila (edo, ez daukanaren kasuan, onenaren bila) aritu eta gero, ez hain onarekin edo inorekin geratzen ez denari esan ohi zaio. On billa, on billa, azkenian bonbilla. Zentzu bertsua du honako honek ere: Oiņezkorik nahi ez, eta zaldizkorik etorri ez.

ELGOIBARKO KRONIKA ZAHARRAK


Gizartea - Joan-etorrian
Gudaritzara.— Euzkadi, 1935-10-18 | Aixerixa
Kirola - Futbola
Ostikolariak.— Euzkadi, 1935-07-27 | Aixerixa
Kultura - Dantza
Ezpatadantzariak.— Euzkadi, 1932-12-04 | Aixerixa
Politika - Batzokia
Batzarra.— Euzkadi, 1933-01-01 | Aixerixa
Erlijioa - Jaiak
Aste Deuna eta Berpizkundea.— Euzkadi, 1935-04-26 | Aixerixa


elgoibarreraz.eus – Elgoibarko Udala
Kultur Etxea (Euskara Saila)
Kalebarren plaza 3, 1. solairua
20870 Elgoibar – Gipuzkoa
Tel.: 943 744366 – harremanetarako
elgoibarko udala