Etxe azpi batean babesten ziren bonbardaketak zirenean. Aita soinujolea zen; soldadu batek tabernan jotzeko soinua eskatu zion. Zaharra eta berria zituen, berria utzi zion... eta gaur arte. Gabe geratu zen.
- Gerriakin akordatzen naiz. Gerriakin akordatzen naiz zela egoten zien tiroteuak hor mendi puntatikan, Arratetikan horra ta, hamen zela egoten zien ta orduan, haura abioiak eta hasten zienian bueltan, danok antxitxika. Hor suterraneo bat zauan etxe haundi baten azpixan. Danok haintxe sartzen giñan, bonba bat jausi balitz, danok haintxe hilko giñan. Baiña, ixkutau behintzat abioiagandik ta han sartzen giñan danok. Bai, nik goguan daukat hori.
- Zu orduan gerra denporan kalian bizi ziñan.
- Bai, bai, bai. Kalian, kalian, kalian. Haintxe Kamiñokuan. Bai.
- Eta abioiak eta bonba asko bota zittuein?
- Bai, bai, bai, bai. Jo-ta kriston bonbardeua ta egoten zan ta hamen. Bu! Billurgarrixa izeten zan. Bai.
- Oseake, hamenguak Arraten, Eibar bonbardeaitten, eta eibartarrak honutz botatzen.
- Holaxe, holaxe. Bai, bai, bai, bai. Hor, Karakate puntatikan, zeara, Arrate gaiñera ta, jo-ta kaiñonazuak. Kaiñoiak eta ipinitta hor goixan. Bai, hamen kriston zera egon zan.
- Eta Intxortatik be botatzen zittuein, ezta?
- Bai. Ta gure aitta soiñojoillia zan ta hor Kamiñokuan tabernia zauan.
- Soinujolia?
- Gure aitta zan soiñojoillia. Bai. Ta hor Kamiñokuan zauan tabernia, ta gure aittak soiñua zela joten zaban, ba, han esan ziuen "hamen soiñua..." Ta "Ene! Nik badakit ba soiñua joten", soldau batek. Ta bueno, "da!"etorri zan ta "Zu, mesedez, lagako diazu soiñua hortxe pieza batzuk joteko tabernan?" ta "Bai". Ta bi zeukazen, zahartxuaua ta berrixa aittak, ta berrixa eman. Gizajua! Soldaua gehixao ikusi ez, ez soiñu ta ez? Akabo! Han joteko zala baiña ixkutau ta akabo! Gaur arte.
Azkue (San Roke) auzoko Santsongoa baserrian jaio zen. Ama zuen bertakoa eta aita, berriz, Sallobente-Ermuaran auzoko Garagartza baserrikoa. Bost urte zituela, familia osoa jaitsi zen kalera bizitzera, Kamiñorokoa etxera. Zortzi urterekin hasi eta 15 urtera arte Plaza Txikiko eskolan ikasi zuen. Aitak Alkortaren tailerrean egiten zuen lan, eta amak espartinak josten zituen etxean. Florenek 'Juaristi Hermanos' makina-erreminta txikien tailerrean ikasi zuen tornulari lanbidea. Gero, Danobat kooperatibara joan zen lanera, eta bertan jubilatu zen. Sallobente-Ermuaran bailarako Marigorta ("Maiorta") baserriko Teodora Elustondorekin ezkondu eta bi seme-alaba izan zituzten.
Albitzuri [Industrialdeak]
Aritzaldea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Ballibarberria [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Ermugañekoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Gure Ametsa [baserriak / Urruzuno]
Kalebarren plaza [Kaleak eta plazak]
Mendibeltzu [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Pagotxiki [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Tokieder [baserriak / Azkue (San Roke)]
Usetxe kalea [Kaleak eta plazak]
—Eta etxeko girua... ze hizkuntza... euskeraz eitten zan zuen etxian?
—Hori da. Euskeraz eitten zan nere etxian, baiña, klaro, eskolara hasi giñanian, erabat erdalduna zan giroa eta nere ama zanak ipintzen zaban frigorifiko gaiñian ipintzen zaban itxulapiko bat eta pezeta bat edo ez naiz gogoratzen oin –ze txakur haundiak eta txakur txikiak ere ezagutu genituen–, baiña dirua sartu bihar izaten genun, ama oso gogor jartzen zalako, euskeraz egin bihar genula eta… Klaro, gu eskolatik, bueno, etxera juaten giñanian, hasten giñan erderaz eta... hori. Hori ezagutu naban, bai. Eta gerora, ba, 8 bat urtekin-edo hasi giñan… hasi zan ba Elgoibarko Izarra elkartearen bittartez edo, euskera pixka bat reforzatzeko edo, Kinak. [...]
Joxe Gurrutxaga eta bere familia,
Urkiri baserrian, 1930 urte aldera.
Gu guztira hamaika anai-arreba izan gera, eta lo egitteko orduan bi oheko habittaziuak baldin baziran etxian, lau sartzen giñan bakoitzian, gitxienez biñaka.
Markos Arregi Iriondo
Maiorta basarrixan ez genduan atia giltzakin ixten ertetzerakuan, ezta pentsatu ere! Orduan ijitto asko ibiltzen zan, baiña guk ez genduan iñoiz ixten. Giltz bakarren batzuk egongo ziran orduan. Itxi egitten zan atariko atia, eta gero zakan burdiñ bat hatzaparrakin atia zabaltzeko ibiltzen zana. Burdiñ hori zulo baten sartzen zan. Trankia esaten zitzakon.
Mariano Elustondo Aizpiri
Guk tabernia gendukan San Inazio kalian (gaur egun Trenbide kalia), eta beti egoten zan familixako baten bat bertan. Hala ere, ertetzerakoan beti ibiltzen gendun giltza.
Mª Rosa Unzueta Iriondo
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
BALEIKE: BALITTEKE ere bai: –Harek dake diferentia neretzat entonaziua. Beste... –Baleike, bai.
ERREKAU, errekaua(k): Recados. Gure etxeko errekauak beti gizonak eitte(n) (d)ittu.
HILL, hilla: Mes. Hillan azkenian jasotzen da soldatia.
LAN, lana: Biharra ere erabiltzen da, baina ez lana erabiltzen den testuinguru guztietan, soldatapeko lanetarako bakarrik erabiltzen da biharra hitza. Goizetik etxeko lanak eiñ, eta arratsaldian, «a paseo». / Basarriko lana len zuan gogorra oingo aldian. -LANA: Hitz elkartu baten bigarren osagai moduan sarritan: Izena (aditza) + lana. Gaur makiñak eitten debe bedar-lana ere. / Heldu-lana esaten jauen, eta gero ipiñi jauen «El dulce meneo» izena heldu-lanari. / Ostian, sega-lana len gustatze jakun. Nahiko lan izan: Nahiko lan izengo dok haren atzaparretatik libratzen.
PATXAROSO, patxarosua: Patxada oneko pertsona, pertsona lasaia.
UGARI, ugarixa: Zenb. Asko. U(g)eri ere bai. Abundante.
Astuak baiño lan gehixago egiñ: Lan asko (edota astuna) egiten dutenengatik esan ohi da.
Eskasa geratu: Quedar pobre, poca cosa. Beti etorri eitte(n) jat. Eta bixok juten gara, bi lagun, bakarra eskasa gelditzen da.
Heguak ipiñi: Euf. Hil. Oiñ bakandu dittuk asko, e! Pentsa'ik, oiñ larogei urte eukitzeko, bittarte horretan zenbatek heguak ipiñiko zittuan.
Lapur bildurrik gabe egon (geratu): Norbaitek diru guztia gastatu duenean (jokoan edo juergan), etxera «lapur beldurrik gabe» doala esan ohi zaio, poltsikoak hustuak ditu eta.
Saltzeko ez euki: Estimazio onean eduki. Gure alabak eztauka anai txikixa saltzeko!
