Gerraostean Donostiatik Elgoibarrera etorri behar zen batean tren-geltokian familiako bat ikusi zuen (Kleto Rementeria) eta hark lagundu egin zion.
-Haura zeuan faktoria, faktoria edo zeoze estaziuan, ta zeuan Donostian. Nik segiduan ikusi neban. "Se me vió el cielo abierto. 'Ay, ayúdame, ayúdame!' Nik zesto haundi batekin dana. Eta dirua gitxi. Ta "Quiero ir a Elgoibar". "No no te preocupes". (Erdaraz jarraitzen du). Anacleto Rementeria. Roken laguna zan. Nik orduan ez nekixan, parentela ezta batere. Bakarrik hori, Roken laguna zala; ta ikusi nebanian, u!
Elgoibarren jaio zen eta bertan ikasi zuen. Gerra zibilean, bere gizonarekin batera Kataluniara heldu zen, eta Pirinioak gurutzatuz, Frantziako "Argeles sur Mereko" errefuxiatu eremuan egon ziren. Aste batzuetara, Pabe ondoko herri batera joan ziren lanera. Han jaio zen beren lehenengo alaba. Bigarrenaren zain zegoela, 1940an, Espainiara itzuli ziren. Gizona kartzelan egon zen lehenbizi, eta "Batallón de Trabajadores"en ondoren. Eibarren bizi izan ziren urte batzuetan, baina 1950eko hamarkada hasieran, Mexikora joan ziren bizitzera, eta han bizi zen Pilar. Hizkeran ere nabari zitzaion hori, gaztelaniaz hitz egiteko joera eta azentu berezia zuelako.
Altzola [Baserri auzoak]
Arostegipalazioa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Belortzagierreka [Errekak]
Errezabal etxea (Benito baserria) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Idotorbe (San Pedro) [Baserri auzoak]
Kortazar kalea [Kaleak eta plazak]
Mortarikaerreka [Errekak]
Pontxeraerreka [Errekak]
Upaegigoiti (Upaigoiti) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zirardatxikigoikoa (Ziarda Txiki Goikoa) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
—Hemen auzuan eta etxian euskeraz eingo zenduen danak, klaro.
—Zuk esango diazu... Nik erderaz ez nekien. Eta orduan ekarri zuten hona kriada bat, nik erderaz ikasteko, gazteleraz ikasteko. Ze eskolan hasi giñenean, izugarrizko arazua izan zen. Nik ez nekien erderaz. Ni bezela inguruko guztiak; inork ez genekien. Orduan, ordu asko pasatzen genituen belauniko, besuak altxatuta. Eta zigor asko gazteleraz ez hitz egiteagatik. E? Garai zaillak zien. Oso zaillak. Guk, gogoratzen naiz, "Cara al sol" nola abesten genuen eta "Viva España" nola abesten genuen. Eta horrek gero kontraesan haundi bat zeukan etxekoekin, aittitta, amama... amama ez hainbeste, baiña aittak-eta: nola leike hori abestu umeei, nola abestuarazi. [...]
Baserri auzoetako biztanle guzti-guztiak
auzoko baselizan egiten zen elizkizunera
joaten ziren igandero. Aiastia (San Migel), 1945 urtea.
Elgoibarrera etorri nitzanian igandero juten nitzan mezetara. Baiña gero, ume txikixak nittuanian, jai egunetan ezin nitzan jun mezetara goizeko zortzirak baiño lehenago. Ez nakan pertsona bat umiak zaintzen lagatzeko. Orduan konfesatzera juten nitzan, eta behiñ Don Severianori (oso «seberua» zan apaiz haura) esan nion igandietan ezin nitzala jun mezetara, baiña zapatuetan baietz, ahal nabala. Eta esan zidan zapatukuak ez zabala balixo, ehizera juten ziranentzako bakarrik balixo zabala. Eta hola, Don Severiano apaizarekin izandako esperientzixa pasau eta gero, erlijiuak zentzu haundixa galdu zaban neretzat.
Felisa Bergaretxe Ardanza
Gabonetan txarrixa hiltzen zan. Pozgarrixak izaten ziran egun harek, familixia alkartzen giñan. Poz haundixa egoten zan gurian. Txarrixa hildako jeneruak izaten ziran gurian bazkarixetan.
Sotera Zubiaurre Garitaonaindia
Urkiri basarrixan senide danak juntatzen giñan, ezkondu ziranak ere bai, andra edo gizonekin. Txarrixa hil berri egoten zan, ardi bat ere bai; eta hantxe jan eta edan eginda, su galanta egiñ, gero jokuan egin kartetan-edo, eta gero aspertzen giñanian... tira ba, ohera!.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AMENAZO, amenazua: Amenaza.
BURU, burua: Burutik jota egon: (ikus JO) Burutik jota dago hori: negu gorrixan sandaliekin! Burutik (ganbaratik) sano ez egon: No estar en sus cabales. Burua galdu: zoratu. Lengo lepotik burua (izan): Erraz aldatzen ez denari esaten zaio.
GAITZ, gaitza: 1. Gaixotasuna; Behi horrek gaitza jakak. 2. Zaila. Gutxi erabilia. Gaitza dok hori egittia.
JORRAU: DU aditza. Escardar. Geuk pentsatzen dogunian denporia pasatzeko, ba, zeoze, patata pixkat jorratu, ero bestia.
NAHIKO LAN EDUKI / IZAN: Ez egik pauso bat gehixo eman, zeatik eze beheraiño etorritxa dauaz tankiak italianuak eta. Libratzen bahaiz, nahiko lan izango (d)ok.
SIKI(E)RA: Al menos. Norbera jun bihar medikuan eske. Eta oiñ, sikiera, kotxiakin juten zara, eta di-da ekarri! / Hotza, ziherokua! Ballegoitxi-tta, Bigoin-da baiño hotzagua. Han, sikiera, eguzkixak jotzen deu.
Artaburua baiño buru haundixagua euki: Buruhandia denagatik esan ohi da.
Egixa biribilla izan: Benetako egia.
Hamaika holako ikusteko jaixuak gara!: Gauza benetan arraroak, harrigarriak ikusten direnean erabiltzen da.
Kitto: ... eta kitto!: Gauza bati amaiera behin betikoa emateko esaten da. Ari dittuk pixkat ihartzen, eta ihartzen diranian, danak jaurtiko jaittuat, eta kitto!
Potrojorran egon: Lanik egin gabe, gora begira dagoenagatik esaten da, kukuari begira dagoenagatik.
