14 urte bete baino lehen utzi zion Benturak eskolari, etxean lan asko zegoen eta. Bera umea zela, trena errepublikako banderarekin etorri zenekoa gogoratzen du. Gerrak ez zuen eskola eten, baina Bentura, beldurrez, ez zen joaten. Gerraostean jarraitu zuen eskolan, 13 urtera arte.
-Baiņa guk ez genduan izan hamalau urte arte juteik, lana egin bihar zan etxian ere ta.
-Zenbat urtekin hasi ziņan, zazpikin? Orduan Republika garaixan, ezta?
-Republika garaixan. Ni hogeta bost urtekin jaio (1925ean jaio) ta zazpi urtekin hasi nintzan...
.Hogeta hamaikan etorri zan republikia.
-Republikia bai, klaro. Ni republikia justu-justu-justu akordatzen naiz, akordatzen naiz nola trena etorri zan republika banderiakin. Gu trenantikan urrian giņan, urrian bizi giņan trenbidetik, eta anaiak nola deittu zion amari, "ama, ama!..." Orduan zan erregia botako zabela eta ez zabela ta, republikia bazetorrela eta ez zetorrela eta hola. Eta nola deittu zion anaixak amari: "ama, ama, republikano banderiakin dator trena" Aibala!, orduan jaiki da Republikia!
-Republikia lelengo lekua deklarau zana Eibar izan zan.
-Eibar, Eibar altzau zana lenengo. Ba ni horixe akordatzen naiz zela esan zion eta.
-[...]
-Nik ez dakit nola etorriko zan, ez daukat, ez daukat... Ikusi nabala badaukat ideia baiņa ez zelako banderia zan edo zela zan ez daukat. Umiak giņan eta ez. Baiņa hori deittu ziona bai, hori klabao. Bai ba, geu ere bildurretan eta, gurasuak ere ba [...] pasauko ete zan. Erregia bota ta ze izango ete zan eta beste izango ete zan eta entzuten genduzen horrek gauzok. Eta bueno...
-Entzun bai baiņa entendidu ez, ezta'
-Entenidu ez, ze enteniduko gendun ba...
-Edozein modutan zu hogeta hamabixan hasi baziņan eskolan, lau urte geruago gerria hasi zanian hamaika urte zeukatzun.
-Bai.
-Gerran eten egin zan eskolia?
-Ez, eskoliak segidu zeban baiņa guk, klaro, bildurra zeon etxetik urtetzeko ere, eta bestetik gurasueri orduantxe aizta hil zakun eta anaiak gerran eta. Etxian aitta ta amakin, umiak etxian eon giņan. Gero berriz ere hasi giņan eskolan eta berriz ere segidu giņun puxkaten hamahiru urte arte. Hamahiru urte ezkero ez, ez nintzan jun ni hamahiru urte ezkero.
Arriaga bailarako Irabaneta baserrian jaio zen. 10 anai-arrebatatik bederatzigarrena izan zen bera. Bi ahizpa gerra denboran hil zitzaizkion gaixotasunen ondorioz. Aita etxekoa eta ama Arriaga bailarako Zabalatorre baserrikoa zen. Aita hargina zen, zubigintzan eta beste harlanetan aritutakoa. Elgoibarko herrigunera ura eramateko lehen obra berak egin omen zituen. Etxetik 2 kilometrora zegoen Altzolako eskolan ikasi zuen, Altzola eta Mendaroko beste ikasle batzuekin. Eskola bukatu eta etxean geratu zen, harik eta 26 urterekin Olazarragara ezkondu zen arte etxeko Iñaxio Esnaolarekin. Sei seme-alaba izan dituzte. Baserriko bizimoduari buruzko azalpen ugari ematen ditu.
Agirrejaunzuri [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Antsolaerdikoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Artetxe (desagertua) [baserriak / Urruzuno]
Bizkotxa [baserriak / Arriaga]
Galbarrategierreka [Errekak]
Iturburutxabola [baserriak / Urruzuno]
Lerun kalea [Kaleak eta plazak]
Olasope kalea [Kaleak eta plazak]
San Pedro kalea [Kaleak eta plazak]
Urkieta (Urkitza) [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
—Hemen auzuan eta etxian euskeraz eingo zenduen danak, klaro.
—Zuk esango diazu... Nik erderaz ez nekien. Eta orduan ekarri zuten hona kriada bat, nik erderaz ikasteko, gazteleraz ikasteko. Ze eskolan hasi giņenean, izugarrizko arazua izan zen. Nik ez nekien erderaz. Ni bezela inguruko guztiak; inork ez genekien. Orduan, ordu asko pasatzen genituen belauniko, besuak altxatuta. Eta zigor asko gazteleraz ez hitz egiteagatik. E? Garai zaillak zien. Oso zaillak. Guk, gogoratzen naiz, "Cara al sol" nola abesten genuen eta "Viva Espaņa" nola abesten genuen. Eta horrek gero kontraesan haundi bat zeukan etxekoekin, aittitta, amama... amama ez hainbeste, baiņa aittak-eta: nola leike hori abestu umeei, nola abestuarazi. [...]
Inazio Bereziartuak zuzendutako orkestra.
Irudian honako hauek ere agertzen dira: Juanita Zubizarreta,
Azpiazu, Epelde, Etxaniz anaiak, Cordero, Salaberria eta beste bat.
Musikia asko gustatzen zitzatan. Jaiero juten giņan musikia entzutera plazara. Zinetik zazpirak inguruan ertetzen genduan, eta berehalaxe hasten zan musikia. Elgoibarko Musika Bandiak jotzen zaban, gabeko bederatzirak arte. Giro politta egoten zan jaiero. Dantzan egitten naban, baiņa ezkondu ezkero ez asko.
Maria Epelde Arriola
Musikia ikasi naban Inazio Bereziartuarekin, urtebete baiņo gehixago. Baiņa belarririk pittin-pittin ez nakan, eta gero laga egin naban. Bereziartua desesperau egitten zan. Hiru lagun giņan, Luzia Alkorta, Arcadia Gabilondo eta ni. Ez gendukan belarririk ez batak ez bestiak. Batak gaizki eta bestiak gaizkixago. Eta azkenian laga egin genduan gurekin ezin zabalako. Bere etxian ematen zittuan klasiak, Santa Ana kalian. 10 edo 11 bat urte eukiko nittuan nik orduan. Klase partikularrak ziran. Nola klasera jun bihar giņan bazkalorduan izaten ziran klasiak, ordu bata eta erdixetan. Bost miņutuan juten giņan, leziua eman eta hurrengo egunerako... estudixau beste leziua.
MĒ Josefa Unzueta Iriondo
Mutrikun jaixo nitzan, eta txikittatik egunero juten nitzan solfeua ikastera. Ahotsa edukatzen ere ikasten genduan. Nere etxian bazaguan pianua, gure amak pianua jotzen zaban eta gure aittak bandan. Gure anai bat abadia zan, eta oso ondo jotzen zaban organua. Gero kubano egin zan, eta han pianoko eskolak eman zittuan.
Nikasi Andonegi Sustaeta
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AMENAZO, amenazua: Amenaza.
BURU, burua: Burutik jota egon: (ikus JO) Burutik jota dago hori: negu gorrixan sandaliekin! Burutik (ganbaratik) sano ez egon: No estar en sus cabales. Burua galdu: zoratu. Lengo lepotik burua (izan): Erraz aldatzen ez denari esaten zaio.
GAITZ, gaitza: 1. Gaixotasuna; Behi horrek gaitza jakak. 2. Zaila. Gutxi erabilia. Gaitza dok hori egittia.
JORRAU: DU aditza. Escardar. Geuk pentsatzen dogunian denporia pasatzeko, ba, zeoze, patata pixkat jorratu, ero bestia.
NAHIKO LAN EDUKI / IZAN: Ez egik pauso bat gehixo eman, zeatik eze beheraiņo etorritxa dauaz tankiak italianuak eta. Libratzen bahaiz, nahiko lan izango (d)ok.
SIKI(E)RA: Al menos. Norbera jun bihar medikuan eske. Eta oiņ, sikiera, kotxiakin juten zara, eta di-da ekarri! / Hotza, ziherokua! Ballegoitxi-tta, Bigoin-da baiņo hotzagua. Han, sikiera, eguzkixak jotzen deu.
Astegun buruzuri: Aste erdia aste bukaerarekin kontrajartzeko. Hik dakak baloria, hik: Gabiņera hua afaltzera astegun buruzurixan!
Egurra eman: Meter caņa. Egurra ematen juen. Guri etzigun hainbeste efe(k)to eitten, baiņa neskeri ta, kriston bilddurra sartzen jauen.
Hankamotz geratu: Zerbait osatu gabe, amaitu gabe geratzea.
Koplarik ez: Koplekin ez etorri: Txorakeriekin eta aitzakiekin ez etortzeko adierazten du.
Praillian dozenia, hamahiru: Fraileak beti eskean ibiltzen direlako esaten da.
