Elgoibarko ahotsak


ahotsak.eus

Kortazargaina, Karakate mendiaren benetako izena

Baserrian denetik egindakoa da hemezortzi urte bete arte: itulan, ganaduak eta ardiak zaintzen Karakaten. Karakate esan ohi zaio mendi horri baina bere benetako izena Kortazargaina da.

-Basarrixan gure aita eta ni ere ba. Honbre, basarrixan ba danera probau nuen garai hartan. Soldau jun arte, edo hemezortzi urte arte, hemezortzi urte arte edo horrela, ba gari-jotia dala, gari-ebatia dala; souan ba ittulan ganauen aurretikan. Hemen orduan ba mutikua, orduan ba hamabi bat urtekin edo horrela, ganauen aurrian ta ganauak zaintzen eta basarriko kontuak. Ardizaiņian ere egon naiz Karakate puntia baiņo pixkat beratxuao. Karakate baserria zan orduan Karakate. Karakate, izen beria, berezko izan [jatorra] deu Kortazargaina. Batzuek diar itten dute, Plazentzia aldian eta, Muneta. Muneta da Plazentziako alderdirako basarri bat, ta Karakate da Elgoibar alderako basarri bat. Muneta basarrixak jarraitzen deu baiņa Karakate basarrixa nik ez nuen ezautu. Han inguruko zelaixak-eta bai, horrek bai. Eta horrela, ta ni beti hola iņoiz liburuak-eta, hola Juanito San Martiņekin eta abar eta; horren izen originala neuk zuzendu nuen, lan klase hori itten zabena, ta irakurri dot liburu batzuetan Kortazargaiņa, eta gero "entre comillas" Karakate. Jentiak, ez dakizu, Karakate, karakate, Karakate!

Pako Iriondo Lizarralde (1926)

San Roke (Azkue) bailarako Tokieder etxean jaio zen. Aita San Antolin (Altzola) auzoko Garaño baserrikoa (gaur galduta) zen, eta ama, berriz, San Roke (Azkue) auzoko Agirrekoa. 13 urterekin eskola utzi eta 'Arriola y Cía' arotzeriarako makinak egiten zituen lantegian hasi zen mandatari lanetan. Bertan doitzaile titulua atera zuen. Gero, 'Estarta y Ecenarro' (Sigma) lantegian jardun zuen jubilatu arte. Gerra denboran, familia leku ezberdinetan banatuta egon zen. Piedad Madariaga bergararrarekin ezkondu zen, eta alaba bat izan zuten. Mendizale amorratua, Elgoibarko Eup! Mendizale taldeko kide izan zen gaztetan. Eup! taldetik Morkaiko elkartea sortu zuten. Garai hartan sei lagunentzako motxila bat izaten zuten, eta kanporako irteeretara kamioi batean joaten ziren, Guardia Zibilaren salbokonduktoa lortu eta gero. Morkaiko elkarteko eta 'Federación Vasco-Navarra de Alpinismo'-ko presidentea izan zen urte askoan. Euskal mendizaletasunaren historia eta gorabeherak, materialaren bilakaera eta abarri buruz mila azalpen ematen ditu. Mendi kiroletako lehiakortasuna aztertzen du. Bere euskal mendi kutunenak zeintzuk diren azaltzen du.

Toponimia


Toponimoak

Amezti (Amesti) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Arriaga [Industrialdeak]

Berdezkunde [baserriak / Aiastia (San Migel)]

Etxeberrigoen [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Iriarte [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Lautxaboletako txabola [baserriak / Urruzuno]

Olaondoerreka [Errekak]

San Antolin kalea [Kaleak eta plazak]

Urazandi [Industrialdeak]

Zuhazti [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA ELGOIBARREN


Dokumentuak


Umeen-deia — 1971

Ikasturteari bukaera emateko irteera — 1963-07-14

Jaialdia - Ongarri — 1959

Gazte asanblada eta gaztetxea (3 kartel)

Tekniko-industriak hiztegia (erdara-euskara) — 1976

Koldo Mitxelenari gutuna — 1956

Lekukotza

elgoibar — Miren _Vallejo Arriaga Elgoibar (1923-2020)
Antzerkia egiten zuten batzokian

—Batzokixan ze zeukatzuen, dotriņia eta?

—Teatruak-eta eitten genduzen gero batzokixan. Bai.

—Kontxo. Umetan hori?

—Umetan, bastante ume. Nik beratzi urte neukazen, Eibarrera joan nitzan batzokira eszenarixo batera irakurtzera. "Eulia eta Txindurria". Ez naiz aiztutzen nik irakurri naban zer harekin Eibarren. Beratzi urte edo hola eukiko nittuan. "Eulia eta Txindurria" zan liburua, hauraxe irakurri naban eszenarixuan.

—Osea ke irakurtzen bakarrik.

—Irakurri bakarrik.

—Baiņa gero antzerkixak...

—Antzerkixak bai hementxe eitten genduzen, tablau bat ipini batzokixan eta... [...]

Elgoibartarren esanetan


Altzolako bainuetxeko langileak, jangelan,
bankete bat egin aurretik. 1933 urtea.

Bazkaltzeko basarriko jenerua hartzen genduan; gehixen bat, babak eta porruak... ardixaren tripak ere egosi egitxen genduzen, odolostiak egitten diran moduan. Oso goxuak izaten ziran. Txarrixa ere hiltzen gendun basarrixan txorixuak eta holakuak egitteko. Ogixa gure amamak egitten zaban basarrixan. Eta nik ere egin izan dot ogixa Eibarren kriada egon nitzanian, oso goxua, gaiņera. Esne pixka bat botatzen nion nik ogixari, batidu ondo eta gustua gailletiana hartzen zaban. Makarroiak ere hartzen genduzen. Dendetan bazaguazen, baina etxian nik egitten nittun, tallarines esaten genduan. Harek egitteko ura, ardo zurixa, arrautzak eta mantekillia erabiltzen naban nik.

Ventura Agirregomezkorta Ibarluzea

Jeneralian basarrixan jasotakuakin eta egindakuakin jaten gendun: artua, esnia, taluak, baba gorrixa, ogixa... dana etxian eginda hartutakua. Baba gorrixak bai zirala onak!.

Juliana Zubizarreta Gurrutxaga

Ogixa ere etxian egitten gendun, baiņa egixa da hemen behian Arozena panaderixia zaguala eta ogixa egitten bertakuak erakutsi ziguen. Nere amak ogi ona egitten zaban, famia zaukan eta. Nere amak egitten zaban ogixa Ģde categoríaģ!.

Markos Arregi Iriondo

Honi buruz


Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]

Atal bakoitzari buruzko informazioa:





Tresna honek atal guztietako testuetan bilatzen du.
Edozein berba zati idaztea aski da,
eta agerpen guztiak bistaratuko ditu.
“Toponimia” eta “Kronika zaharrak” atalek
bilatzaile berezia dute.

Hiztegia
(Elgoibarko euskara)


BAKANDU: DA aditza. Hacerse escaso. Oin bakandu dittuk asko, e! Pentsa’ik, oin larogei urte eukitzeko, bittarte horretan zenbatek heguak ipiņiko zittuan.

EROSI: DU aditza. Erosittako preziuan saldu: Erositxako preziuan saltzen dizut: Berak entzun duena esaten dizula esateko.

HELDU-LAN, heldu-lana: Baile agarrado. Ikus DULTZEMENEO sarrera. Azkoittixan, berriz, etzuan egoten libre dantza heldurikan, heldu-lana. Heldu-lana esaten jauen, eta gero ipiņi jauen ĢEl dulce meneoģ izena heldu-lanari.

LAGUN: Pertsona. Pertsona baino jatorragoa da; pluralean normalean. Bost laguneko famelixia, jornal bat, bi seme soldau, estu ibilliko zan. / Santa Eske egunian ertetze ziran tallarrian zortzi-hamar la(g)un.

PASTORE, pastoria: Artzaixa ere bai. Eta gero, handikan jun nitzuan, Musillo pastoria? Entzueria eukiko (d)ok?

UDA, udia: Verano. Udaria ere bai.

Esamoldeak
(Elgoibarko euskara)


Atzetik hartzera bialdu: Norbait antzarrak perratzera bidali. Kakatara bialdu ere bai. Ikus, halaber, Pikutara bialdu eta Popatik hartzera bialdu.

Etorri haundikua izan: Bertsotan puntuari legez heltzen diona izaten da etorri handikoa. Hortik kanpo, izan daiteke txantxei azkar eta egoki erantzuten diena ere.

Hitzian eta hitzian ere bai: etengabe. Lazkao Txikik hitzian da hitzian jaukan txiste-kolpia.

Leher eginda egon: Oso nekatuta egon.

Soroko zokorra baiņo sikuagua izan: Dirua gastatzea maite ez dutenei esateko.

ELGOIBARKO KRONIKA ZAHARRAK


Gizartea - Diru biltzeak
Urruzuno ballerakuak.— Argia, 1935-10-06 | Aixerixa, Ixaka, Mirentxu
Kirola - Futbola
Ostikolariak.— Argia, 1935-05-05 | Aixerixa, Ixaka, Mirentxu
Kultura - Antzerkia
Naskaldia.— Euzkadi, 1935-04-26 | Aixerixa
Politika - Mendigoizaleak
Mendigoxale jatorrak.— Euzkadi, 1932-07-01 | Atxolin
Erlijioa - Kongregazioak
Kristo errege.— El Día, 1930-10-30 | Ixaka


elgoibarreraz.eus – Elgoibarko Udala
Kultur Etxea (Euskara Saila)
Kalebarren plaza 3, 1. solairua
20870 Elgoibar – Gipuzkoa
Tel.: 943 744366 – harremanetarako
elgoibarko udala