Gerra heltzear zegoela, aitarekin lehenengo Markinara eta gero Lekeitiora joan zen. Aita sozialista zen, eta Batallón Prieton apuntatu zen. Armagilea zenez, egunero joaten zen frontera armak konpontzera. Josek sarri laguntzen zion.
-Rekuerduak ez dia onak. Ia gerria ta tropak honutz ia Elgoibarrera sartzeko, ta egun bat lehenao aitta ta ni. Esan zian: "Nerekin etorri bihar zaz" eta "Bai-bai, ni zurekin jungo naiz". Halaxe jun giñan Markiñara ta Markiñatik Lekeittion. Ta han ya etxe baten sartu giñan ta. Gu bakarrik ez, Elgoibarko asko.
-Zuek etxian zenbat ziñien, zenbat anae-arreba?
-Ni bakarrik, aittakin. Ta arreba, orduan nobixua zeukan eta, Eibarkua zan eta berakin alde in zaban. Ta ama hamen geratu zan aittittakin.
-Etxeko bi gizonak Lekeitixora.
-Bai. Ta han, orduan aita armerua zela zan ba apuntau zan "en el Batallón Prieto". Sozialistia zan aitta. Ta han apuntau zan armero ta egunero juten zan, bueno, juntau zian Eibarko bi ta bera, ta juten zan goizian egunero frentera. Entre Lekeittio aldian ta Ondarrua aldian, hantxe zan frentia. Eta juten zian egunero fusillak edo ametralladorak zela... eskas, aberixia bazauken ba eurak konpontzen zaben. Ta ni askotan, ixa egunero juten nitzan berakin.
Elgoibarko Ormetxe etxean jaio zen. Gurasoak elgoibartarrak ziren, eta bi seme-alaba izan zituzten. Eskola publikoetan lau urtez eta beste lau marianistekin ikasi zuen. Eibarko ?Irasuegui y Maruri? inprimategian lanean hasi eta berehala gerra etorri zen. Aita ?Batallón Prieto?rekin joan zen Lekeitiora, eta Jose berarekin joan zen. Bilbon zeudela, amarekin elkartu eta Frantziara egin zuten ihes biek. Hiru urte etxetik kanpo pasatuta, Frantzian eta Katalunian zehar, A Coruñako Padron hiriko kontzentrazio esparrutik itzuli zen etxera. Eibarko tresneria banaketa-biltegi bateko bulegotik jubilatu zen. Kirolari amorratua izan da beti. Korrikalari beterano txapelketa askotan hartu du parte Euskal Herrian, Espainian eta Europan zehar. Makina bat errekor hautsi eta domina lortu ditu bere korrikalari ibileran. Juana San Martin elgoibartar ile-apaintzailearekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.
Aita Agirre plaza [Kaleak eta plazak]
Apatrizerrota [baserriak / Arriaga]
Autonomia kalea [Kaleak eta plazak]
Egia (Egi) [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Gazteluerreka [Errekak]
Jibraltar [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Lorigorta (desagertua) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Oleta [baserriak / Arriaga]
Santsongoa [baserriak / Azkue (San Roke)]
Urruzunoandi [baserriak / Urruzuno]
Hor Elgoibarko institutuak, gaiñera, suertia izan zuen. Garaitsu horretan, 79an, sortu zan hemen artian ez Eusko Jaurlaritza baizik eta Consejo General eztakit-zer –holako izen bat zuan– eta horrekin batera hasi zan “euskal” ikuspuntutik eskolak eta institutuak montatzen. Eta hemen bi pertsona ibili ziran nahiko fuerte, apustua egin zuten Donostia aldian honeako, eta izan ziran Mari Karmen Altzueta eta Xabier Mauleon. Eta habek ez dakit berez ze entidade administratibo –ze izen– jarri zioten, baiña Gipuzkoan Elgoibarko, Hondarribiko eta Hernaniko institutuak nolabait ere “instituto piloto” modura izendatu zituzten. [...]
Milagrosa ikastetxeko (Maalako eskola zaharra) ikasleek
San Isidrorako txangoa egin zutenekoa.
1928. Ezkerretik eskuinera: Digna Lasa, Anita Garate,
Maritxu Osoro (etzanda), Isabel Garcia y Maria Iriondo.
Udaran ibaira juten giñan baiñua hartzera, Goiko Errota aldera, eta King-Kong etxiaren ondora ere bai. Han zagozen «haitz haundixa» eta «haitz txikixa» esaten ziuenak». Harek ibaixan zagozen, King-kong ondoko pasuaren parian. Han ikasi naban nik igeri egitten. Baiña sasoi hartan, gaur egun baiño ur gehixago zaguan eta zikinkerixa gitxixago.
José Gurrutxaga Ondartza
Guk ez zakagun hondartzara juateko ohitturarikan. Errekatxuetan, ixkutuan, baiñatzen giñan, lotsa haundixa ematen zigun-eta. Astixa zakagunian Upai Goittira ere juten giñan.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga
19 urte naukazen lagunekin Debako hondartzara jun nitzan lelengo aldixan. Tomas Astigarragak tallar bat zaukan Maalan, eta bertan, bizikletak alkilatzen zittuan. Arratsalde bateko alkilerrak 2 pezeta kostatzen zaban. Hala, bizikleta batzuk alkilau, eta hondartzara jun giñan. Baiñua hartu, bizikletia bueltau, eta berriz ere, etxera
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ASPALDI: Adberbioa. Hace tiempo. Aspaldi amaittu zuan gerria, baiña oindik azaltzen dok lurpian sartutako jendia. Aspaldixan: Aspaldixan etxua(g)u alkar ikusi, eta afaritxo bat ein bihar juagu. Aspaldiko: Aspaldiko! Bizi al gera?
EDUR, edurra: Nieve. Edurretan ibilliko gaittuk aste bukaeran Pirineuetan. L/D alternantzia gertatzen da kasu honetan: elur/edur.
GURAIZA, guraizak: Tijeras. Gurizak ere bai. Baita ARTAZI, artazixak ere. Eta guk hemen esaten dogun moduan, artazixak edo guraizak, hau pinza ero esaten diue.
KITTO!: ... eta kitto!: ¡... y punto! Eta a(r)i dittuk pixkat ihartzen, eta ihartzen diranian, danak jaurtiko jaittuat, eta kitto!
ONETIK ERTEN (ETARA): Pazientzia galdu eragin. Nere onetik erten eragin ditt.
TXAPLI(G)O, txapli(g)ua: Cohete. Hasi dittuk txapliuak botatzen, eta hasiko zittuan galleguen festak Urasandin.
Azal lodixa euki: Ser un caradura.
Ez daguan lekuan, ez dago: «No pidas peras al olmo» esaeraren zentzua du.
Hutsaren hurrengua izan: Gutxi balio. Gaur irabazi dogun dirua hutsan hurrengua dok.
Lepo(raiño) bete: Lekuren bat gainezka egon. Lepo bete zuan gure tabernia Gabonzar egunian. Baita jaterakoan asko bete ere.
Tripak jaten egon: Asko sufritzen egon. Urduri egon, gai bat burutik kendu gabe darabilela.
