Elgoibarko ahotsak


ahotsak.eus

Mutikotatik mendira Eup! taldearekin

Mutikotan Herriko mendigoizale beterano batekin irteten ziren inguruko mendietara. 'Eup!' zen Elgoibarko taldea. Oso motxila gutxi zegoen orduan. Senide batek Bartzelonatik ekarri zion mendiko materiala.

-Zein da zure lelengo rekuerdua mendixakin? Mutikotan hasi ziñan?

-Mutikotan? Ba esaten dizut, ba nik... Lanian hasi nitzanian, berrogeixan, hamahiru urtekin, han suerte bat euki naban, ba han zauren mendizale bat oso jatorra, gerra aurretikan mendizaletasuna eitten zabana. Eta harek zaukan beste lagun bat edo oso zera. Harekin urtetzen genduan Izarraitzera, eta Kalamua aldera, Urkora, Irukurutzeta aldera, [Antzipitzara?] Andutzera... Eta horrela hasi giñan. Ta gero poliki-poliki... Zan Grupo Eup! Elgoibarkua. Gero hortikan ba Elgoibarren zeuan grupo oso berezi bat, Grupo Eupekua; ta orduan motxillaik eta iñork ez, eta juten giñananian hola mendira, guk ez zakaun ezer, eta motxilla bakoitzian eruaten zaben janarixa lau lagunena. Zegatik eze orduan egongo zian Elgoibar guztian dozenerdi bat motxila. Ta dozenerdi motxila horretan ba eruaten zan orduan janarixa ba igual hamar edo hamabost lagunena.

-Karua izango zan orduan motxila bat, ezta?

-Nik lendabizikua zerian erosi naban, Barzelonan, tiak ekarri zien. Ta oiñetakuak eta horrek abarkekin eta. Ahal zan moduan, praka milraiasekin eta. Orduan horrela zan nere hasieria, ezta.

Pako Iriondo Lizarralde (1926)

San Roke (Azkue) bailarako Tokieder etxean jaio zen. Aita San Antolin (Altzola) auzoko Garaño baserrikoa (gaur galduta) zen, eta ama, berriz, San Roke (Azkue) auzoko Agirrekoa. 13 urterekin eskola utzi eta 'Arriola y Cía' arotzeriarako makinak egiten zituen lantegian hasi zen mandatari lanetan. Bertan doitzaile titulua atera zuen. Gero, 'Estarta y Ecenarro' (Sigma) lantegian jardun zuen jubilatu arte. Gerra denboran, familia leku ezberdinetan banatuta egon zen. Piedad Madariaga bergararrarekin ezkondu zen, eta alaba bat izan zuten. Mendizale amorratua, Elgoibarko Eup! Mendizale taldeko kide izan zen gaztetan. Eup! taldetik Morkaiko elkartea sortu zuten. Garai hartan sei lagunentzako motxila bat izaten zuten, eta kanporako irteeretara kamioi batean joaten ziren, Guardia Zibilaren salbokonduktoa lortu eta gero. Morkaiko elkarteko eta 'Federación Vasco-Navarra de Alpinismo'-ko presidentea izan zen urte askoan. Euskal mendizaletasunaren historia eta gorabeherak, materialaren bilakaera eta abarri buruz mila azalpen ematen ditu. Mendi kiroletako lehiakortasuna aztertzen du. Bere euskal mendi kutunenak zeintzuk diren azaltzen du.

Toponimia


Toponimoak

Aizpizkar kalea [Kaleak eta plazak]

Aranbeltzerreka [Errekak]

Azkue [baserriak / Azkue (San Roke)]

Eguzkilore [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Giza Eskubideen parkea [Kaleak eta plazak]

Juanategi [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]

Maalako zubia [Zubiak]

Orube [baserriak / Aiastia (San Migel)]

Sigmako zubia [Zubiak]

Urruzunoren txabola [baserriak / Urruzuno]

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA ELGOIBARREN


Dokumentuak


Erriaren meza — 1966

Alajaineta (Hasier Etxeberria) — 1989

Bidegileak (Gotzon Garate) — 2009

Txitxilibakio — 1986-12

Sala de fiestas Gautxori

Etxepe sariak (I. II. eta III.) — 1982/1987/1988

Lekukotza

elgoibar — Txomin _Mujika Latxa Elgoibar (1952)
Aitak "euskara-klaseak" ematen zizkion etxean

—Ni eskola txikixan hasi nitzan hemen. Señorita Satur zan, Elgoibarko ume guztiak 50-55 urtetan zihar hor egon zian Saturrekin umetaz. Eta gero ya 7 urtekin jun nitzan frailliengana, horra, kolegixora, "Clérigos de San Viator" zian haretxek. Baiña bai hemen eta bai han erderaz, erderaz, dana erderaz. Euskeraz ezer ezer... ezta... ezer ere! Bueno! Lagunen artian erderaz. Telebisiua ez zauan orduan, baiña… dana erderia zan! Dana erderia! Etxian. Etxian. Eta goguan dakat ni... gu lau anai gera eta ni nausixena ta, klaro, etxian bai dana eitten gendun euskeraz, dudarik be! Baiña beste dana... Ta aitta konturatu zan ñooo... nik erderakada batzuk be botatzen nebala ta aditz batzuk ez nebala ondo esaten ta hau ta bestia. [...]

Elgoibartarren esanetan


Debako hondartzan hartutako irudia.
Zutik: Miguel Ajubita, Prudencio Etxaniz, (...) eta Estanis Azkue.
Eserita: Sinfoniano Abascal eta Sebastián Unzilla.

Trenian juten giñan hondartzara. Beti egoten zan tren espezial bat ordu bi eta erdixetan, gero, sei eta erdixak zazpirak aldera bueltatzeko. Trenak jendez lepo juten ziran, tren gitxi zagualako jendia juteko. Makiña harek oso poliki juten ziran. Hondartzan etzan pixka batian, baiñua hartu, eta listo

Eugenio Diego Aranburu

Batzuetan, ez askotan, hala ere, Debako hondartzara juten giñan; takoidun zapatak eta guzti jantzitta. Orduan ez zan, gaur bezela, eguzkixa hartzen. Egixa esanda, kolore zurixa eruaten zan.

Teodosia Iriondo Garate

Bainujantzi gitxi zaguan, eta hondartzan bertan bazaguan kaseta bat baiñu-jantzixak alkilau eta erropak zaintzeko. Hori 1945 urtian bueltan zan. Alkilerra pagau, eta baiñujantzixa bueltautakuan, berriz ere erropak ematen zittuen. Baiñu-jantzixan alkilerra oso merkia zan. Guk, kuadrilla osuak alkilatzen genduan. Oso hanka zabaleko baiñu-jantzixak ziran, oso haundixak, danontzako modukuak izan zeittezen.

Eugenio Diego Aranburu

Honi buruz


Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]

Atal bakoitzari buruzko informazioa:





Tresna honek atal guztietako testuetan bilatzen du.
Edozein berba zati idaztea aski da,
eta agerpen guztiak bistaratuko ditu.
“Toponimia” eta “Kronika zaharrak” atalek
bilatzaile berezia dute.

Hiztegia
(Elgoibarko euskara)


BALLE, ballia: Valle. Madarixa aldetik eta Urruzuno balletik, Salontzo balletik eta, oiñez danak hamen goizaldian daka, daka, daka.

ERRENDI(D)U: DU aditza. Someter, dominar. Eziñ al dok umia errendiu, ala zer? / Hori Goñi hori eztok errenditzen erreza, gero, e! Errendi(d)uta egon: oso nekatuta egon.

HILLIAN-HILLIAN: Hilero.

LANDARA, landaria: Landarea. Planta. Gaur igual landarak ekarriko zittuan Lorek azokara.

PENDIZ, pendiza: Penditza ere bai. Aldapa handia.

UHAR, uharra: Herdoila. Uherra ere bai.

Esamoldeak
(Elgoibarko euskara)


Astua atzeruzka baiño torpiagua (aldrebesagua) izan: Pertsona oso aldrebes edo torpeen gainean esan ohi da.

Ematen ez dabanak, hartzen lanik ez: Alegia, bakoitzak ematen duenaren neurrian hartzen dituela mesedeak eta opariak. Ikus Hartzeko, ereiñ egin bihar da.

Hartzekuekin etorri: Kulpa danak berak, eta, gaiñera, bera etorri jata hartzekuekin!

Kukuan markia tapau: Kukuaren marka ondu: kukuak aldi bakoitzeko kume bat hazten duenez, ume bakarra daukatenei esan ohi zaie horrelako zerbait: Pozik habill euki duan umiakin, baiña oindiok eztok kukuan markia tapau, e! Ume bat daukanak ere honela esan ohi du: Nik, kukuana (egin juat).

Putsak etara: Neke handia hartu lanen bat egiten.

ELGOIBARKO KRONIKA ZAHARRAK


Gizartea - Diru biltzeak
Eskerrak.— Euzkadi, 1933-08-22 | Aixerixa
Kirola - Pilota
Eusko Kirola.— El Día, 1931-01-18 | Aixerixa
Kultura - Zinema
Euzkadi.— El Día, 1934-01-13 | Aixerixa
Politika - Hauteskundeak
Gaurko diputadu gaiak.— El Día, 1931-01-30 | Aberri
Erlijioa - Ekitaldiak
Lendabiziko Jaun-artzia.— Euzkadi, 1936-05-03 | Aixerixa


elgoibarreraz.eus – Elgoibarko Udala
Kultur Etxea (Euskara Saila)
Kalebarren plaza 3, 1. solairua
20870 Elgoibar – Gipuzkoa
Tel.: 943 744366 – harremanetarako
elgoibarko udala