Debara joan zen zurgintza ikastera, Txopa tailerrera. Txopa itxi zenean, Elgoibarrera itzuli zen eta aurretik lanean ibili zen aroztegian jarraitu zuen lanean.
-Eta gero urte bat, bi urte faltau nitzan taillarretik, jun nitzan Debara, Deban zeon ebanisterixa bat, eta hara jun nitzan, pixkat ebanista ikasteko gogua neukan neuk. Eta jun nitzan Txopakin, Pajean [...].
-Txopa zan taillarraren izena?
-Bai, Txopa, taillarra, ebanisterixia Deban. Hantxe plaia inguruan zauan eta hantxe bi urte edo ein nittuan.
-Eta ikasi zeen ebanista edo?
-Bueno, ikasi, zeoze ikasi gendun. Baina gero hari pasau zakon, bera pixkat golfo samarra zan uezaba; andria hil zakon hamen eta Ameriketara jun zan, taillarra itxi ta Ameriketara jun zan. Eta hor geratu giņan zortzi bat lagun edo. Atzera Elgoibarrera jun nitzan eta atzera hartu zian lehengo lekuan eta.
-Txopa hori taillerra itxi eta zuek danok lan barik.
-Bai.
-Orduan lehen be pasaitten zien holako gauzak.
-Bai, bai, klaro.
Altzolako Sakristauen etxean jaio zen. Zazpi anai-arreba ziren. Ama etxekoa eta aita Itziarko Endoia auzoko Urki Handi baserrikoa zen. Zortzi urtetik hamabira auzoko eskolan ibili eta gero, Arantzazura joan zen fraidegai. Bertan bi urte bete aurretik gaixotu eta etxera itzuli zen. Eraikuntzarako arotz bezala jardun zuen ?Carpinteria Juaristi Apraiz? lantegian jubilatu zen arte. Urte pare batez Debako Txopa tailerrean jardun zuen ebanista lanean. Umetan aitajaunarekin hasita, bizi guztia auzoko elizako sakristau lanak egin ditu. Mezan kantatzen zuen, eta beste auzoko lagun batzuekin Altzolako koroa sortu eta berak zuzendu zuen. Markinako Larruskain auzoko Amallobieta baserriko Justa Amallobieta zenarekin ezkondu eta bost seme-alaba izan zituzten. Elgoibarko euskara jasotzeko egindako elkarrizketan Pedro Larizekin batera egin zitzaion elkarrizketa. Pako argazkiko ezkerrekoa da.
Altzolaberazeta [baserriak / Altzola]
Arraitzagatxabola [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Beoain (Bioin) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Errotatxo (Errotatxogoikoa) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Iņigez Karkizao kalea [Kaleak eta plazak]
Kurutzeta [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Musillo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Sagasti [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Uparitzagabekoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zubiaurre [baserriak / Arriaga]
—Batzokixan ze zeukatzuen, dotriņia eta?
—Teatruak-eta eitten genduzen gero batzokixan. Bai.
—Kontxo. Umetan hori?
—Umetan, bastante ume. Nik beratzi urte neukazen, Eibarrera joan nitzan batzokira eszenarixo batera irakurtzera. "Eulia eta Txindurria". Ez naiz aiztutzen nik irakurri naban zer harekin Eibarren. Beratzi urte edo hola eukiko nittuan. "Eulia eta Txindurria" zan liburua, hauraxe irakurri naban eszenarixuan.
—Osea ke irakurtzen bakarrik.
—Irakurri bakarrik.
—Baiņa gero antzerkixak...
—Antzerkixak bai hementxe eitten genduzen, tablau bat ipini batzokixan eta... [...]
Debako hondartzan hartutako irudia.
Zutik: Miguel Ajubita, Prudencio Etxaniz, (...) eta Estanis Azkue.
Eserita: Sinfoniano Abascal eta Sebastián Unzilla.
Trenian juten giņan hondartzara. Beti egoten zan tren espezial bat ordu bi eta erdixetan, gero, sei eta erdixak zazpirak aldera bueltatzeko. Trenak jendez lepo juten ziran, tren gitxi zagualako jendia juteko. Makiņa harek oso poliki juten ziran. Hondartzan etzan pixka batian, baiņua hartu, eta listo
Eugenio Diego Aranburu
Batzuetan, ez askotan, hala ere, Debako hondartzara juten giņan; takoidun zapatak eta guzti jantzitta. Orduan ez zan, gaur bezela, eguzkixa hartzen. Egixa esanda, kolore zurixa eruaten zan.
Teodosia Iriondo Garate
Bainujantzi gitxi zaguan, eta hondartzan bertan bazaguan kaseta bat baiņu-jantzixak alkilau eta erropak zaintzeko. Hori 1945 urtian bueltan zan. Alkilerra pagau, eta baiņujantzixa bueltautakuan, berriz ere erropak ematen zittuen. Baiņu-jantzixan alkilerra oso merkia zan. Guk, kuadrilla osuak alkilatzen genduan. Oso hanka zabaleko baiņu-jantzixak ziran, oso haundixak, danontzako modukuak izan zeittezen.
Eugenio Diego Aranburu
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ABARKETA, abarketia: Alpargata. Orduan, egualdi ona bazan, ni abarketa zurixekiņ erromerixara.
BE: Gabe. Etorri zanian ezkondu be nenguan artian. Gero ein tzi(d)an kartia.
ERUTAILLE, eruataillia: Eraman handikoa. Horrek miņa baleuka nere modukua! Ezta nik esatiarren, e!. Ni erutaille haundixa naiz miņakin, e! haundixa! Hau (andria) batere ezta miņakin eruatallia, e!
HUTS, hutsa: Ezer ez. Da atzea bialdu zittuen. Baiņa kartzelan euki. Orduan hutsa bihar zuan, e! / Hutsa denporan amaittu juagu. Izenonodaren ondoren ere erabiltzen da, haren graduatzaile moduan: Tonto hutsa dok hori! On hutsa dok Patxi, eta eskatu egixok nahi dokena. / Ganorabeko hutsa da!
LIBERTADE, libertadia: Etzauan besterik, eta pozik. Libertadia harrapatzen bagendun juteko, ba, pozik.
PLANTA, plantia: Plantak egiņ: Simulaciķn, comedia. Hitz elkartuetan sarritan: Negar plantak egin jittuk umiak! / Tonto plantak egin dittut, disimulatzeko.
Aterik a(d)iņa ( / beste) maratilla euki: Gauza guztientzat erantzuna edo irtenbidea daukanari esaten zaio.
Eskerrak ... eskumiari: Hitz-jokoa, norbait eskerrak ematen hasten denean erabiltzeko, berdin ahoskatzen dira-eta bi hitzak (esker eta ezker). —Eskerrak ... —Bai, ezkerrak [eskerrak] eskumiari!
Hill arte bizi: —Bizi haiz? —Bai, hill arte behintzat bai!
Lapurrak lapurrari bildur: Lapurrak uste du besteak bera bezalakoak direla.
San Bizente hotza, neguaren bihotza: Urtarrilaren 22a da San Bizente eguna.
