Larrinagako kartzelan egona da Miren, osaba sestaoar bat ikustera joanda. Mirenen amak, alabak lagunduta, abarketak josten zituen etxean. Aitajaunak Elgoibarko “Alpargatería Peñalva” abarketa lantegian egiten zuen lan. Amak ere lantegi horretarako josten zuen. Peñalvak denda ere bazuen, eta etxeetan josten zizkioten abarketak dendako salgaiekin ordaintzen zituen, ez dirutan.
- Zuek beste seniderik edo galdu zebein gerran?
- Ez.
- Tia-tion bat edo primon bat edo ez?
- Eibarkuak, harek gorrixetan ibili zian ta. Gero kartzelan ta bai, kartzelan ta egon zian. Aittan anaixa, Tio Jazinto. Bai, horrek, horrek Zestaon bizi zian.
- Ta han harrapau zittuen?
- Harek, harek aurrera juan zanian, juanda ibili zian baiña gero buelta eingo zeben zeatikan Larrinagan eon zan.
- Kartzelan?
- Bai. Gogoratzen naiz juan zin? juan giñala bisittara.
- Bai, Larrinagako kartzelan egonda zaoz, e?
- Bai. Hori Bilbon, zerian dao, ezta? Bai. Han, juan giñan. Eta Eibarko lehengusuak eta ere, horrek, ba, ez dakit nun ibili zian. Bestela etxekorik, ba? ez.
- Ia, eta amak ze bizimodu klase, ama betik etxian ala eitten eben beste leku baten?
- Ama, ba, ba, ama. Ama, ama ba, abarketak josten eoten zan haura.
- Abarketak josten?
- Ta ni berari laguntzen. Bai.
- Baiña aittajuna, aittajuna be Elgoibarren bizi zan? Zuen aittaitta Elgoibarren bizi zan?
- Aittitta, bai. Haura bizi zan beste aittan arreba batekin. Beste etxe baten. Amama, amama bizi zan gurekin aman ama. Aitta ta ama ta gu anai-arrebok. Baiña aittitta aittan partetik beste alaba batekin bizi zan. Bizi zan Felix Etxeberrian?
- Bai.
- Haren alaban etxian. Osea ke, Felix Etxeberrian amaiñarreba zan gure aittan arreba. Ta horrek bizi zian beste etxe baten. Bai.
- Eta zer euken, abarketak eitteko taillarren bat euken edo?
- Bera, bera zauan lanian haura.
- (gizona) Ez baiña Peñalbak jaukan oin Kaia tabernia dauan tokixan?
- Bai, abarketerixia.
- (gizona) Abarketa fabrikia eta andreri lan asko ematen jauen josteko.
- Handikan ekartzen genduzen guk ere.
- (gizona) Han andra morduak lan eitten zeben taillarera jun barikan.
- Ia, ia. Zure amak ez zeben eitten aittajunantzako.
- Ez.
- A, eitten eben Peñalba.
- (gizona) Peñalba, Peñalbanerako.
- Bai. Gure aittitta zeuan han lanian. Peñalbanian, ezta? Aittitta? Aittitttak nun eitten zaban lana?
- (gizona) Zer, zelan?
- Aittitta Vallejok! Abarketerixan.
- (gizona) Zuen aittak esaten dozu?
- Aittak ez, aittittak.
- (gizona) Nik ez baiña jakin haren berri.
- Hoixe baiña gaude esaten, aittitta. Aittitta Peña?
- (gizona) Ama esan dozu.
- Ama bai, ama abarketak han josten?
- (gizona) Peñalbanekuekin lan eitten zeban harek.
- Bai, bai, bai.
- Zela esan dozu fabrika, tailler horren izena, Peñalba?
- Peñalba.
- (gizona) Peñalba.
- Peñalba.
- "Alpargatería".
- (gizona) [Jose] Peñalba. Fabrika fabrikia jauken harek. Eta berez zan makiñekin ta bere lana baiña gero jostekua. Orduan abarketia eskuz josten zuan ba dana.
- Dozena bat, dozena bat pare. Dozena bat, ezta?
- (gizona) Andrak eitten juen kartoikadia etxera ta josi ta gero atzera taillarera.
- Geuk eruaten genduzen hara?
- Taillarrera, taillarrian ez. Lana etxian.
- Hara eruan, jositta dana, ta ematen ziuen, ba, hainbeste, dozenako hainbeste. Gero handikan zeuken denda bat ere, "de ultramarinos", ta trukez, dirua ez ziguen ematen, jenerua hartzen genduan.
- (gizona) Dana etxian geratu!
- Dana, dana etxian.
- Osea ke...
- Alderdi baten entre?
- En espezias kobraitten zenduen.
- Bai. Entregatzen genduzen abarketak, dana beitzen zeben, ta dozena bat hainbeste, edo bi dozena, ze geunkan.
- Bale, baletxo bat.
- Gero handikan eskillara batzuk bajatu eta pare-parian, zera?
- Dana Peñalbana?
- Dana.
Errosario kaleko Vallejonekua etxean jaio zen. Aita, sestaoarra, bost urterekin etorri zen Elgoibarrera; ama etxekoa zen. Lau anai-arrebatatik zaharrena izan zen Miren. Aitak forjan lan egiten zuen eta amak Peñalba espartin-tailerrerako josten zituen espartinak etxean, Mirenek lagunduta. Hiru urterekin eskola txikian hasi zen ikasten, euskaraz ; sei urterekin publikoetara pasatu zen eta erdaraz jaso zituen eskolak. Hamahiru urterekin gerra hastearekin batera, eskolok bukatu ziren. Anjel ?Mutriku? eta Antonio Manterolaren zuzendaripean, antzerki lanak egiten zituzten batzokian. Urte askotan jarraitu zuen antzerkia egiten; kale antzerkiak ere egin zituen, Eztei Zaharrak, senarrarekin batera. Hamabost urterekin Valenciaga tailerrean hasi zen lanean; gero ?Alcorta y Cía?n jardun zuen ezkondu zen arte. Pako Juaristi ?Txitxarrokua?rekin ezkondu zen Txitxarrokua etxera. Mirenen koinatua Bitor Arrieta ere egon zen elkarrizketan.
Aiastia (San Migel) [Baserri auzoak]
Antxusietagoikoa [baserriak / Urruzuno]
Aubiaerreka [Errekak]
Caballeroren txabola [baserriak / Urruzuno]
Garagartzaerrota [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Izarpeko txabola [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Lizundiaerreka [Errekak]
Olazarraga [baserriak / Aiastia (San Migel)]
San Roke kalea [Kaleak eta plazak]
Urondo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
—Hemen dakat be bai, txistu eskolakuen lehenengo emanaldixa milla... bueno, ez dakit, urtia ez dakit zein zan, baiña txistu eskolakuen lehenengo emanaldixa izan zala Gabon kanten lehiaketia.
—A, bai. Hori izan zan… Centro Urbitarte zegoen lehen. Hori izango zan? Centro Urbitarte zegoen, bueno, elizako zentro bat, elizako areto bat zen, tabernia zakan eta gero zakan, ba, bueno, saloi bat. Hemen lehen ez zeuen. Sali bat hitzaldiak-eta emateko. Ta hitzaldiak-eta ematen zian han. Eta han egin zan txapelketa bat, gabon-kanten txapelketa bat. Eta antolatzen hor ibiltzen zan nere aitta. Eta nik uste dot nere aittak pixkat aprobetxau zabala, ba, ya zegoela hori, ba txistulari talde bat eruan eta bertan joteko. [...]
Musika Bandaren zuzendaria, Julio Pérez Cortés,
kalejira baten buru. 1943 urteko Inauteriak.
Errosarixokuak eta San Bartolome kalekuak kontrarixuak ziran. Behiñ, Errosarixoko jaixetan neskazahar bi San Bartolome kale aldera juan ziran kotxian, eta «atentaua» euki zeben. Ez dakitt zer ipiñi ziuen, baiña zeozerekin zaratia atera zeben, eta bat oso nerbiosa jarri zan. Solterak ziran, baiña alegriak. Eta, Aizpirinetikan edo, atera ziuen kopa haundi bat lasaitzeko Plaza erdixan, anisa edo, eta trago baten edan zeben. Itxuria, gustatzen zitzakuen ederki-eta. Gu San Frantzisko kalekuak giñan, eta San Bartolome eta Errosarixo kaleko jaixetara juaten giñan. Zezena ere egoten zan, eta jai politxak izaten ziran Errosarixo kalekuak. San Frantzisko kaleko jaixetan ez zaguan ezer, danbolina-edo pasatzen zan, eta listo.
Teodosia Iriondo Garate
Errosarixo kaleko jaixetako onena zezena izaten zan. Jende asko ibiltzen zan Errosarixo kaleko jaixetan. Baiña guk ez gendun nahi zezenik, zergaittikan lehen atiak zabalik egoten ziran. Eta bi bider etorri zan gure etxera, lehenengo pisuraiño zezena. Eta gero buelta eman, eta pareta guztiak kakaztuta, eta garbitzen ibilli bihar.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Elgoibarko Karnabalak asko gustatzen zitzatazen. Gogoratzen naiz urte baten koko jantzi nitzala ni, alemanak bezala. Oso jai sinpatikuak ziran Karnabalak.
Ventura Agirregomezkorta Ibarluzea
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AUKERA, aukeria: Aukeran: –Eguraldi ona, eztok? –Bai, ona! Bero, aukeran! / Politta dok alkondara hori, baiña karua, aukeran.
ENBUSTERO, enbusterua: Adj. Embustero, zalamero. Gezurretan eta lausenguetan ibiltzen den pertsona.
HA(R)AKO ... HAURA: Hango ... hura. Ha(r)ako etxe haura erosi juat.
KORROSKADA, korroskadia: Barruko haizeek sortutako zarataren onomatopeia. Korrosk-i dagokion izena. Kriston korroskadia bota juan Coca-cola tragua edan eta gero.
PAGAU: DU eta DIO aditza. Ordaindu. Eta batek urtiak kunplitzen ditxunian, afaldu eitxen dogu. Afaixa bakoitzak beria pagau, eta kafiak, urtiak betetze(n) (d)itxunak.
TXOKAU: ZAIO aditza. Harritu. Esate jako, baiña ezteu nahi erten ere. Txokatzen jatak hori hola izetia!
Atxurra harrapau: Mozkortu.
Esku batekin hartu, eta bestiakin eman: Asko irabazi, baina asko gastatzen duenari esaten zaio: esku batekin asko hartzen du, baina beste eskutik asko joaten zaio.
Hillik motzena eta luziena, febrerua: Laburrena bada ere, luzeena egiten delako, neguko eguraldi gogorragatik.
Larre motzian ohittu: Gutxirekin moldatzera ohituak direnengatik esaten da. Hori gaztetan larre motzian ohittuta dagok, eta langille fiña dok!
Santu ez egon: Ondo ez egon; ondoezik egon. Normalean, errepikatuta: ez nago santu-santu. Katoliko ez egon ere bai.
