Hijas de María eta luistarren kongregazioetako kideak ziren. Luistarrekin egindako txango bat gogoan du Bitorrek; 200 gaztetik gora joan ziren txangora. Dantza lotuan egiteagatik neskek ez zuten zigorrik izaten.
- Gu gero dotrinatik eta dotriña amaittuta gero ere grupuak-eta eitten genduzen eta ya astero-astero gure zerak.
- Hijas de Marian egon ziñan?
- Bai, jesus! Eta hori baiño gehixao ere bai, gaiñera. Hijas de Maria eta, jesus!
Koinatua: -Luistarrak eta. [...] Lurdesera jun giñuan guluistarrekin eskursio bat don Jose Mariakin. Ikusi in bihar da han etaratako argazkixa, e. Nik ez dakitt, igual berrehun lagun gaude, gaztiak, e. Orduan gaztiak hillian behin luistarren zerera juten zittuan.
- Berrehun gazte elgoibartarrak?
- Bai, bai, danak Luistarrak, lehen danak luistarrak zien.
- Eta zuek kastigaitten zittuein baltsiaun dantza eittiagatik eta?
- Neri ez. Ta guk itten genduan, e.
- Ba Hijas de Maria...
- Gu giñan "los trompos de la plaza". Lelenguak urtetzen genduzen, bai, dantzara. Dantzarixak. Bai agarrauan eta bai sueltuan.
- Herri batzuetan baltsiuan eitiagatik Hijas de Mariatik bota...
- Ez, ez, gu ez.
- Eta zuek eukitten zeben zintta urdina, ezta?
- Bai.
- Eta balsiuan harrapau ezkero...
- Haura ez baiña, haura ez ziguen kentzen. Keba.
- Baiña zuek astian behin edo eukitten zebein meza bat, ezta?
- Eta reuniuak eta. Eukitzen genduzen, ez dakit ze izen zeukan harek. Gerora ere guk jarraittu ein genduan, beti jarraittu dou, oin bezela. Nere gizona urtero-urtero-urtero joaten zan Arantzazura ejerziziuak eittera. Urtero-urtero-urtero-urtero. Ezkonduta gero esan zian: "Ni egon nitzan ba dudan fraille jun ez jun". Askotan esaten neban: "hobe joan bahitz" (barerak). Askotan esaten neban.
Errosario kaleko Vallejonekua etxean jaio zen. Aita, sestaoarra, bost urterekin etorri zen Elgoibarrera; ama etxekoa zen. Lau anai-arrebatatik zaharrena izan zen Miren. Aitak forjan lan egiten zuen eta amak Peñalba espartin-tailerrerako josten zituen espartinak etxean, Mirenek lagunduta. Hiru urterekin eskola txikian hasi zen ikasten, euskaraz ; sei urterekin publikoetara pasatu zen eta erdaraz jaso zituen eskolak. Hamahiru urterekin gerra hastearekin batera, eskolok bukatu ziren. Anjel ?Mutriku? eta Antonio Manterolaren zuzendaripean, antzerki lanak egiten zituzten batzokian. Urte askotan jarraitu zuen antzerkia egiten; kale antzerkiak ere egin zituen, Eztei Zaharrak, senarrarekin batera. Hamabost urterekin Valenciaga tailerrean hasi zen lanean; gero ?Alcorta y Cía?n jardun zuen ezkondu zen arte. Pako Juaristi ?Txitxarrokua?rekin ezkondu zen Txitxarrokua etxera. Mirenen koinatua Bitor Arrieta ere egon zen elkarrizketan.
Albitzuri [Industrialdeak]
Aritzaldea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Ballibarberria [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Ermugañekoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Gure Ametsa [baserriak / Urruzuno]
Kalebarren plaza [Kaleak eta plazak]
Mendibeltzu [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Pagotxiki [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Tokieder [baserriak / Azkue (San Roke)]
Usetxe kalea [Kaleak eta plazak]
—Hemen auzuan eta etxian euskeraz eingo zenduen danak, klaro.
—Zuk esango diazu... Nik erderaz ez nekien. Eta orduan ekarri zuten hona kriada bat, nik erderaz ikasteko, gazteleraz ikasteko. Ze eskolan hasi giñenean, izugarrizko arazua izan zen. Nik ez nekien erderaz. Ni bezela inguruko guztiak; inork ez genekien. Orduan, ordu asko pasatzen genituen belauniko, besuak altxatuta. Eta zigor asko gazteleraz ez hitz egiteagatik. E? Garai zaillak zien. Oso zaillak. Guk, gogoratzen naiz, "Cara al sol" nola abesten genuen eta "Viva España" nola abesten genuen. Eta horrek gero kontraesan haundi bat zeukan etxekoekin, aittitta, amama... amama ez hainbeste, baiña aittak-eta: nola leike hori abestu umeei, nola abestuarazi. [...]
«Amor y odio» lanaren antzezpena, Udaletxeko
Areto Nagusian, 1918ko San Anton egunean.
Ezkerretik eskuinera: Miguel Andonegi, Manuela Zabala,
Leoncio Gabilondo, Felisa Arrien, Modesto Arriola,
Victoria Gurrutxaga eta Angel Osoro «Mutriku».
Elgoibarren baziran pertsona batzuk euskeraren alde lan egiten zabenak. Angel «Mutriku» zan bat. Haura hill egin zeben. San Lorentzoko frontoian teatruak eta egitten zittuan gaztiekin. Hara juten giñan holakuak egitten zittuenian. Beste aldian, euskeraren kontra zaudenak ere baziran kalian. Orduan, baziran falangistak, karlistas esaten gendun, eta horreri beti errespetuakin ibiltzen giñan, erderaz bazakixen, eta pixka bat gehixago ziralakuan, eta gaiñera geroko politikan sartzen ziranak....
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Herrixan ere bazaguan euskeraren alde egitxen zabanik: Vallejonekuak, Félix Etxeberria «Parapan» ere... Baiña nahiz eta euskaldunak izan, gehixenak ixilikan egoten giñan bildurra zagualako.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Pilar ikastetxian frantses pixka bat erakutsi ziguen. Nik ez neban hitz egitten gauza haundirik ikasi, baiña irakurtzen bai, nahikua ikasi neban. Uste dot, sasoi hartan, Pilar ikastetxian bakarrik irakasten zittuela beste hizkuntza batzuk.
José Gurrutxaga Ondartza
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ALDREBES, aldrebesa: Adj. Baldarra. Torpe. Etxuat ikusi aspaldixan pertsona aldrebesagorik!; Adberbio moduan ere bai: Gabonetan, en jeneral, juten gaittuk gu hor zihar. Udan ez gaittuk juten. Gu aldrebes ibiltze(n) gaittuk. Gu, astuen klasera, aldrebes.
BIXAR-ETZI: Tarde o temprano, en un futuro. Etorkizunean. Bixar-etzi erreza dauka: haura eman arrebari, eta hau hartu eurak, eta ya esta. Bixar (ed)o etzi ere bai. Danobat-en zabillen anaixa, eta: hi, hobe daukak hara etortzia, han tallarra ondo jiek, eta bixar ero etzi han benefiziuak eta, pixkat eman eitxe(n) juek, tanto portziento bat benefiziuan.
EZIZEN, ezizena: Mote. Erabiliagoa da gaitzizena. Etara egik kontua zenbateraiño zauden sartuta ezizenak.
JASO: DA aditza. Nora jaso. Danobat-en zabillen anaixa, eta: «Hi, hobe daukak hara etortzia, han tallarra ondo jiek, eta bixar ero etzi han benefiziuak eta, zeoze eman eitxe(n) juek. Eta halaxe, hara jaso nitzan, Danobat-era jaso nitzan.
MONAGILLO, monagillua: Monaguillo.
SANO, sanua: 1. Sano; saludable. 2. Sano, sencillo. Eske, lengo bizimodua zan, bueno, sanua, e! 3. Persona sana, abierta, sencilla, franca, ingenua. –Eske oin baiño pertsonak usten dot sanuauak giñala, e! –Bai, sanuak. Zenbat eta pobriago, eta pertsonia sanuagua da, nik usten dot. 4. Sano egon (burutik): Ser cabal. Nolatan ein dok astakerixa hori? Burutik sano al hago?
Atzian geratzekua ez izan: Ser lanzado.
Etxerako modukua izan (baten bat): Etxera eramateko modukoa izan, egokia gauza guztietarako. Neska hau etxe(r)ako modukua dok! Edarra, jatorra ta langillia!
Hobe biharrez / On biharrez: Con buena intención, de buena fe. Hobe biharrez esandakua da hori, gizajua. Penia ematen digulako. / Hobe biharrez esan dixat hori, e! Ez (eg)idak gaizki hartu!
Leku edarrian laga: Norbaitek beste norbait lotsagarri uzten duenean esaten da.
Sututa ibilli: Bere onetik irtenda, oso berotuta. Sututa jabik Patxi: etxakok ezer ondo ataratzen.
