1931an Errepublikaren sorrerak sortutako poza adierazten duten bertsoak.
ERREPUBLIKAREN SORRERARI
Milaz gaiņera beratzirehun
hogeitamaikagarren urtian
Errepublika sortua zaigu
Espaiņiako partian,
ez det uste nik izango dala
guziontzako kaltian
alkarrengana gorrotu gabe
ondo konpondu gaitian.
Errege edo morroi beltz hori
egiņa dute bialdu,
berrogetabost urte inguruan
hemen egin da mantendu
aspaldi samar batzuen partetik
egiņa zuten ba saldu
Berriz honuntza agertzen bada
ez aterikan zabaldu.
Fermin Galan eta
Garcia Hernandez
biak ziran kapitanak,
Abenduaren hamalauetan
afusillatu zianak,
kristau gaiztuak eiten ditue
modu horretako lanak,
aber zer nahigabe hartuko
zeben haiek hazi zituanak.
Gogoratzian nere bihotza
egiten da erdiratu,
sasorik onenian horrela
mundua bihar lagatu.
Espaiņia ta Euskal Herrixa
horrek digute salbatu.
Coronel Franco ere egin dute
kartzelara sartzen hasi,
toki horretan ez omen zeban
paraje ederra ikusi,
leiho batetik salto eginda
Prantzira jun zan igesi.
Orain Espaņan jan da pasean
nahi dan bezala da bizi.
Arioplano eder bat dauka
noranahi azkar juteko,
nahi duanian Prantziara ta
igual Portugalerako,
raia badaka mekanikua
makiņa arreglatzeko,
horrebai badakala
burua defenditzeko.
Eibarko Iraegi baserrian jaio zen, zazpi anai-arreben artean. Ama bertakoa zuen eta aita Aramaioko Kerizti baserrikoa. Bertso kantaria izan da bizi guztian, aita Julianek irakatsita. Hogeita hamar urte zituela, Elgoibarko Aizpizkarbekoa baserrira ezkondu zen, bertako Casto Agirregomezkortarekin. Hiru seme-alaba izan zituzten.
Aldai [baserriak / Arriaga]
Arluzeaga [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Basarte kalea [Kaleak eta plazak]
Errekartenagusi (Errekarte) [baserriak / Azkue (San Roke)]
Haritzeta [baserriak / Urruzuno]
Kanterape [baserriak / Altzola]
Mintxeta [baserriak / Azkue (San Roke)]
Panparrongoa (Panparron) [baserriak / Azkue (San Roke)]
Txaletberria (Txalet Berria) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zabaletagoikoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
—Hemen auzuan eta etxian euskeraz eingo zenduen danak, klaro.
—Zuk esango diazu... Nik erderaz ez nekien. Eta orduan ekarri zuten hona kriada bat, nik erderaz ikasteko, gazteleraz ikasteko. Ze eskolan hasi giņenean, izugarrizko arazua izan zen. Nik ez nekien erderaz. Ni bezela inguruko guztiak; inork ez genekien. Orduan, ordu asko pasatzen genituen belauniko, besuak altxatuta. Eta zigor asko gazteleraz ez hitz egiteagatik. E? Garai zaillak zien. Oso zaillak. Guk, gogoratzen naiz, "Cara al sol" nola abesten genuen eta "Viva Espaņa" nola abesten genuen. Eta horrek gero kontraesan haundi bat zeukan etxekoekin, aittitta, amama... amama ez hainbeste, baiņa aittak-eta: nola leike hori abestu umeei, nola abestuarazi. [...]
Pakita Ansola, Mauxitxa baserrikoa, eta Maria Ansola,
Gorriaga baserrikoa, azoka plazan. 1948 urtea.
Umetan, udan goizago jaikitzen giņan beti, neguan bildurra edo ganauekin ibiltzeko... astegunetan igual zazpiretarako jaikiko giņan. Gero, ganaua kanpora etara-ta egin da, amak gosarixa preparatzen zaban, gosaldu ta gero aittak esaten zabana egittera kanpora. Guk bazkaltzen gendun hamabixak-hamabitt’erdietarako.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Ni San Pedron, lelengo enpaketatzen egon nitzan. Gero poliki-poliki makiņetan sartu giņan. Azkenian makiņetan lanian ibilli nitzan. 14 urtian ibilli nintzan San Pedroko fabrikan. Gero aitta gaixotu zan, da basarrixan lan asko zauala, ta hementxe geldittu nitzan lanian. Ez nitzan bueltau taillarretara. San Pedron hasi giņanian 11 ordu egitten nittuan lan, goizeko seiretarik arratsaldeko seiretara, eguerdixan ordubete geldittu bazkaltzeko, ta jarraittu. Oporrik ez zauan orduan. Gero nik lagatzerakuan bai, konsegittu zan 9 orduko lana, oporrak eta dana konsegittu ziran azkenerako. Baiņa hasieran ezer ez. Astian sei egun lan egin bihar. San Bartolome, San Bartolome Txiki, Gabon eguna ta Natibittate eguna bakarrik jai. Basarriko lana astuna da, baiņa han beste izerdirik sekula ez dot bota.
Markos Arregi Iriondo
Etxeko gauza guztixak amak egitten zittuan: sukaldian, ganbaran... Etxekoandria ama zan. Kalera juten zan astian pare bat bider edo... igual azokara bakarrikan. Astua hartu ta ortuko produktuak, arrautzak eta... saltzera. Gero, orduan etxerako gauza asko bihar ziran, eta igual kafia, azukria, olixua... danak bihar izaten ziran, ta gauza horrek ekarri. Astuakin juten zan ama, bera bakarrik.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AUTOMOBILL, automobilla: Coche. Ibili zan arrankau nahixan automobilla, baiņa nik kendu nion pieza bat iņok erabilli ez zeixan, pieza bat, ... haura gabe ezin tzeinkien juan garai haretako automobillak eta.
ENOR, enorra: Verruga. Garitxua ere bai.
HARTARA: Lokailua (=era horretara); –Hor, nere tonterixak jakinda berdin dala, e! –Baiņa ondo daggo jakitzia. Ikasi eingo dogu hartara, ezta?
KOZINA, kozinia: Sukaldea. Baitta almazenetikan kozinara, azukria, bakillaua ta.
PARAJE, parajia: Paraje. San Pedrokua baiņo paraje ederragorik topatzia eztok gero erretza, e!
TXORIMALO, txorimalua: 1. Espantapájaros. 2. Fig. Tonto / -a, necio / -a. Ene! Makiņa bat txorimalo-useiņ hartu jok grabadoriak!
Astua baiņo temosuagua (terkuagua) izan: Egoskorra denagatik esan ohi da.
Erosittako preziuan saldu: Berak entzun duena esaten dizula adierazteko. Erosittako preziuan saltzen dizut.
Hasarratzen danak bi lan daukaz: hasarratzia eta adixkiratzia: Haserretzen denari esan ohi zaio, haren haserrea gehiegi inporta ez zaigula adierazteko.
Lanak eman: Normalean ezezkoan: Lanik ez eman! Bakean uzteko eskatzen denean esan ohi da. Ez (eg)idak lanik eman! Laga pakian! Len jakat nahikua dakatenakin eta!
Sake ona euki: Oso jatuna izan. Sakia euki ere bai. Retegik daukala sakia? Bai, zera! Hori eztok ezer! Patxik bai daukala sakia!
