Ohitura zaharra zen, norbait hiltzen zenean, bere izenean eliza barruan manta bat jartzea, eta goizeko mezan mantaren gainean kandela bat piztuta jartzea. Hil ondorengo urtebetean, egunero jartzen omen zen kandela. Nazionalak Elgoibarren sartu zirenean, Mirenek zeregin horretan ziharduen senide baten izenean. Beldurrez joan zen hurrengo egunean, baina egunak joan ahala, soldadu guztiak lagun egin ei zituen. Errekete asko izan zituen lagun.
- Gero, gerria izan zan gero ta ia. Ni, honek sartu zian egunian, hurrengo egunian ze billur neukan urtetzeko kalera.
- Horreik nazionalak sartu zianian?
- Bu! Zeatik derrigorra genduan guk elizan, orduan zan ohitturia baten bat hiltzen zanian, elizan jartzen zan holakotxe manta beltz bat ta urte guztian beratzietako mezetan piztutzen zan kandela bat. Kandela bat piztu. Ekarrizu, hor, ohola badao ba Arantzazuko zera? Sukaldian. Hor armaixuan pegauta, pegauta ez. Holakotxe ohol bat?
- Argizaiola.
- Argizaiola, kandeliakin. Zauan ohitturia urte guztian? Hori, hori! Urte guztian piztuta egoteko mezia hil zanagaittik. Beittu, argizaiola.
- Bai, argizaiola.
- Hau ipintzen genduan piztuta hola manta gaiñian.
- Manta baltz horren gaiñian?
- Manta beltz bat?
- Ta mantia nun ipintten zeuen?
- Elizan.
- Eliza barruan, [?]
- Lurrian, lurrian.
- Lurrian.
- Eta hau ipintzen genduan hola piztuta meza bittartian. Ta honi sartu ta hurrengo egunian juan biha nitzan ni, zeatik geunkan holako bat basarriko bati itten. Basarrixan hil zan bat ta urte guztian nola euki biha zan, eurak ezin zian bajatu ta guri ematen ziguen urte guztian, ba, meza haretara juateko kandeliakin. Gero igual ekartzen ziguezen edo babak, edo patatia, pagatzeko. Ze itten, ze mesede itten giñun. Hauraxe. Eta honek sartu ta hurrengo egunian beratzietako mezetara juan biha nitzan. Nik neukan billura!
- A, nazionalak etorri zianian?
- Bai.
- A, orduan zan hori basarrittar hori hildakuoi?
- Bai, ta hauraxe geunkan, manta haura urte guztian eitteko. Urten naban etxetik billur batekin! Ta juan nitzan Plaza Handira, aiuntamentua dauan tokira, Plaza Handira, ta arkupiak zeuden holaxe soldauz beteta. Pasau nitzan plazatik baiña holaxe, e? Pasau nitzan elizara, e? Billur batekin! Juan nitzan ta akabo. In naban mezia eukitzeko ta etxera zuzenian berriz ere. Ta handik aurrera, ba, egunero-egunero, ba, urtetzen-urtetzen, poliki-poliki-poliki, soldauak eta danak ein genduzen lagunak. Intendenzia zauan, hor, bakizu nun zauan intendenzia? Elizia, ezta? Gero bide hori badao ba [paratokiko] hona sartzeko?
- (gizona) A, bai.
- Hor zauan intendenzia, hor baju horretan ta kamioia sartzen zeben hor gauzekin, jateko gauzekin ta. Halako lagunak ein genduzen soldau batzuk, juaten giñan bakoitzian ematen ziguezen edo bote bat atuna edo jatekua zeoze ematen ziguen ta hantxe egoten giñan eurokin. Soldauekin, e? Baiña falangista batekin ere in genduzen.
- Lagun?
- Lagun ta reketiak ere bai. Rekete asko euki genduzen gaiñera lagunak.
Errosario kaleko Vallejonekua etxean jaio zen. Aita, sestaoarra, bost urterekin etorri zen Elgoibarrera; ama etxekoa zen. Lau anai-arrebatatik zaharrena izan zen Miren. Aitak forjan lan egiten zuen eta amak Peñalba espartin-tailerrerako josten zituen espartinak etxean, Mirenek lagunduta. Hiru urterekin eskola txikian hasi zen ikasten, euskaraz ; sei urterekin publikoetara pasatu zen eta erdaraz jaso zituen eskolak. Hamahiru urterekin gerra hastearekin batera, eskolok bukatu ziren. Anjel ?Mutriku? eta Antonio Manterolaren zuzendaripean, antzerki lanak egiten zituzten batzokian. Urte askotan jarraitu zuen antzerkia egiten; kale antzerkiak ere egin zituen, Eztei Zaharrak, senarrarekin batera. Hamabost urterekin Valenciaga tailerrean hasi zen lanean; gero ?Alcorta y Cía?n jardun zuen ezkondu zen arte. Pako Juaristi ?Txitxarrokua?rekin ezkondu zen Txitxarrokua etxera. Mirenen koinatua Bitor Arrieta ere egon zen elkarrizketan.
Aiastia (Aizti) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Antxusietaetxezarra [baserriak / Urruzuno]
Aubia (Aubixa) [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Borrajena [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Garagartzabekoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Izarpe [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Lizundia [baserriak / Arriaga]
Olazarraga [Errekak]
San Roke [baserriak / Azkue (San Roke)]
Urkiolatxiki [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
—Gero, ya handik, bueno, itzultzaile ikastarua egin eta gero, hasi ziñan udaletxian edo...?
—Bai, hori da. Ni... Kalean bi munizipalek esan zidaten: “Zuk erakutsiko zenizkiguke guri euskeraz?” eta “Bueno, ba, bai, nahi baduzue, bai” eta bata zan gallegua eta bestia andaluza. Eurak ez zeukaten heziketa ezta gazteleraz ere, e? Oso zaila zan, ortografiako faltak eta abar, ezta? Baina, bueno, hor egon nintzan eurekin pare bat urtian edo. Eta gero... hoiek hasi ziren eta gero udaletxean esan zidaten aber zergatikan ez nintzan hasi langileekin, funtzionarioekin, ezta? Eta hasi nitzan funtzionarioekin. Eta jendea interes haundiarekin eta dana, eta baita ere batzuk titulua ere –EGA ere– atera zuten. [...]
Garate baserriko Rosa Maria, Maria Angeles
eta Maria Luisa Mugerza ahizpak, Iñaxio Alonso eta
Joxe Mari Mugerza, Foruen plazan, ganadu feria batean lortutako sariekin.
Beti gustau izan jata trikitixa, eta hamasei urterekin hasi nitzan erromerixetara juaten panderuakin... Lehenengoz, Kurutzeta basarrixan jo naban Katalotzakin. Ordutik, Elgoibar eta inguruetako erromerixa askotan ibilli naiz, baiña panderua jotziagaittik ez naban ezer kobratzen. Soiñujoliak, berriz, bai. Leku batzuk aittatziarren, Madarixa, Sallobente, Loiola edo Arrate bezelako erromerixetan ibilli izan naiz panderuakin. Entzundakuakin ikasi dot dakitxen apurra, eta batere entsaiau gabe juaten nitzan jotzera Katalotzakin. Alkar oso ondo ezagutzen gendun, eta ez zauan entsaiau beharrik... Oingo erromerixak diferentiak dira. Lehen bi edo hiru ordutan egoten zan soiñujolia eta illuntzen hasten zanian, jaixa amaittu egitten zan. Oin, berriz, illuntzen danian hasten dira erromerixak.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga
San Isidro egunian Madarixan egoten zan erromerixia. Hiru eguneko jaixak izaten ziran. Orduan, Azkoittixan eta Azpeittixan ez zeben lagatzen agarraua dantzatzen; abadiak ez zaben lagatzen. Eta errespetatzen ez bazaben, egoten ziran Guardia Zibillak, parejia, eta ikusten bazaben agarraua dantzatzen soiñua geldittu egitten zeben. Azkoittixan «el dulce meneo» esaten zaben emakumiak heldutakuari. Horregaittik Azkoittiarrak eta San Lorentzoko erromerixara etortzen ziran, agarrauan dantza eitteko. Akabo bestela!.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Kamiñerokuan egitxen ziran erromeriiak famosuak ziran. Uda aldian egitxen ziran. Hasieran herriko jendia juaten zan, baiña gero Guardia Zibill asko sartzen hasi ziran. Eta nola euskeraz egitxen zan dana, Guardia Zibillak beti gaiñian. Lotsagarrixa zan. Nerekin sekula ez dira sartu, baiña....
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ALAJAUNGOIKUA!: Interjekzioa. Aldaerak: ALAJAINKIA, ALAZA(I)NKIA. ¡Por Dios!
BI-HIRU (LAU-BOST...): Bizpahiru, laupabost. Gerran, han bi-hiru urtian haura, eta gu hemen. / –Badaukak lorarik? –Eta nik: Bai, be(de)ratzi-hamar bai, lau-bost klaseko lorak: gorrixak, zurixak … eta edarrak.
EUPADA, eupadia: Agurra. Eup-i, agurra adierazteko era onomatopeikoari, dagokion izena. Agurra. Ieup eta ieupadia ere bai.
JABOIA EMAN: DIO aditza. Hacer la pelota.
MELA-MELA EGIÑ: Busti. Ikus BLAI EGIÑ sarrera. Mela-mela einda allegatu nok etxera.
SAMARTU: Aditza + samartu. Eta Manolo ezkondu ein tzan, gerria amaittu samartu zanian. / Zapatak apurtu samartuta zaukazen.
Adarra jo: Tomar el pelo. Adarra jotzeko makiñia asmatu. Hori adierazteko, ez da jatorra *Illia hartu esapidea.
Bertan Bilbo!: Espero ez den norbait aurkitzean edota ahotan daukagun pertsona agertzen denean esaten da.
Gero izango dira komeriak horren antzekoa.
Jan-txakurra izan: Gauza askotarako balio ez duenari esan ohi zaio, alferra denari; jateko bai, baina lan egiteko hurbiltzen ez denari. Basarri harétan ere, jan-txakurra ugari: lau seme, eta danak kalian, festan.
Nolako egurra, halako ezpala: Seme-alabak gurasoen antzekoak direnean esan ohi da.
