ELGOIBARKO EUSKARA

 

2.6. ERATORPEN-ATZIZKIAK

 

Elgoibarren gehien erabiltzen diren eratorpen-atzizkiak eta haiekin osatutako hitz batzuk (mugagabean) bildu dira azpiatal honetan.

-ALDI

ALPERRALDI

EGONALDI

EKIÑALDI

IBILLALDI

JUNALDI

KASKETALDI

MAKALALDI

MERKEALDI

ZOROALDI

-AR/-TAR

BASARRITTAR

DONOSTIAR

ELGOIBARTAR

ERMUAR

GUTAR

KALETAR

KANPOTAR

MAALATAR

PLAZATAR

-ARI / -LARI:

AIXKOLARI

ATZELARI

AURRELARI

BURRUKALARI

DANTZARI

DENDARI

EHIZTARI

KAZARI

MUSLARI

PEKATARI

PELOTARI

PROBALARI

TABERNARI

TRATULARI

-BERA

HOZPERA

MINBERA

-DADE

AMISTADE

BAKARDADE

MENTALIDADE

SOZIEDADE

TRINIDADE

-DI

ARBOLADI

PAGADI

PIÑUDI

SAGASTI

-DUN 1

BIZARDUN

DIRUDUN

ERDALDUN

-DUN 2

Ogibidea adierazteko erabiltzen da:

ARRAINDUN (Emilia arrainduna)

ESNEDUN

TXARRIDUN

-DURA / -TURA

ITXITURA

OHITTURA

TRISTURA

-DURIA

JAKITTURIXA

-ERA

ENTZUERA

ESAERA

ETORRERA

HIZKERA

IBILLERA

IXOERA

LUZERA

ZABALERA

-ERIA (-ERIXA)

GAZTERIXA

UMETERIXA

ZABORRERIXA

ZAKARRERIXA

-ERO/-ERA (generoaren arabera)

ABARKETERO

BIZKOTXERA (Eugenia bizkotxeria)

FOTERO

GIZURTERO

IGELTSERO

KAMIÑERO

KARTERO

KOZIÑERA (Madalena koziñeria)

MUSIKERO

OJALATERO

PELUKERA (Teodora pelukeria)

TXATARRERO

-GABE⁹

ARDURAGABE

EZKONGABE

LOTSAGABE

NAHIGABE

-GARREN

LAUGARREN

ZENBATGARREN

-GARRI

BARREGARRI

BILDURGARRI

ERRUKARRI

HIGUINGARRI

IKARAGARRI

IZUGARRI

LOTSAGARRI

MAITTAGARRI

MINGARRI

NEGARGARRI

ONGARRI

PENAGARRI

POZGARRI

ZORAGARRI

-GILE

LANGILLE

SENDAGILLE

-GIN

ETXEGIÑ

IKAZGIÑ

-GURA¹⁰

AZKURA

BARREGURA

KAKAGURA

LOGURA

NEGARGURA

-KA

EZINKA

GAIZKI ESAKA

PIXKANAKA

-KA 2

EHUNDAKA

LAROGETAKA

-KADA / -TADA / -ADA

ADARKADA

AIZKORAKADA

ATXUMURKADA

ATZAPARKADA

ATZERAKADA

AURRERAKADA

BEHERAKADA

EUPADA

EZKERKADA

HAGINKADA

PARRASTADA

PURRUSTADA

ZARTADA

ZAZTADA

-KADA 2

ASTOKADA

ESKUTADA

KATILLUKADA

KAZUELAKADA

MAHAIKADA

PITXARKADA

—Harek ekarri jaittuan, karakolak kazuelakada demasa ekarri juan. Egunero juten ziran txandan, zaldixakin jana erutera; hiru zaldikara.

-KERA

HIZKERA

JANZKERA

-KERIXA

ALPERKERIXA

ARLOTEKERIXA

ASTAKERIXA

EPELKERIXA

FALTSUKERIXA

GAIZTOKERIXA

HARROKERIXA

HAUNDIKERIXA

HUSKERIXA

IÑUZENTEKERIXA

LIZUNKERIXA

TONTOKERIXA

UMEKERIXA

-KETA / -ETA

BERBETA

BERRIKETA

HIZKETA

LAPURRETA

-KI

HAUNDIKI

TXARRIKI

ZAZPIKI

-KI 2¹¹

EDARKI

GAIZKI

POLIKI

-KIZUN

EGINKIZUN

ETORKIZUN

IKUSKIZUN

-KO

BELARRONDOKO

BIHOTZEKO

BIZKARREKO

EZPAIÑETAKO

-KO 2

ESKEKO

-KOTE

HAUNDIKOTE

LODIKOTE

ZABALKOTE

-LARRI

GOMITTOLARRI

KAKALARRI

TXIXALARRI

-LE

SOIÑUJOLE

-MEN / -PEN

AURRERAPEN

ETSIPEN

GOZAMEN

NABARMEN

SINISMEN

ZORAMEN

-MENTE (-mentian)

Jakina da Elgoibar aldean erdarakadak ez direla gutxi. Horren lekuko, honako adibide hauek:

DIRE(K)TAMENTE

SEGURAMENTE

TONTAMENTE

TRANKILAMENTE

UNIKAMENTE

Esapide modura geratu da bide honetatik datorren hitz bat:

TONTAMENTIAN

-PE

ANKAPE

ARKUPE

ATERPE

ESKILLARAPE

ETXEPE

GILTZAPIAN

ZANKAPE

-RO

ASTERO

HAMABOSTERO

HILLERO

JAIERO

-SA (-SIA, mugatuan)

Gaitzizenetan erabiltzen den atzizkia. Senarraren deiturari edo gaitzizenari -SIA erantsiz, emaztearena egiten da.

BUTRONESIA (← BUTRONen emaztea)

MARKONESIA (← MARKONIren emaztea)

-SO / -SA (generoaren arabera)

DROGOSO

ITXUROSO

POTROSO

TEMOSIA

TEMOSO

-TASUN

ABERASTASUN

ALKARTASUN

ARGITTASUN

BEROTASUN

BIZITTASUN

ERREZTASUN

ESTUASUN

GARBITTASUN

GORRITTASUN

HARROTASUN

ILLUNTASUN

LAGUNTASUN

LARRITTASUN

LODITTASUN

ZURITTASUN

-TE

EDURTE

GOSETE

SIKUTE

-TEGI

ARDANDEGI

ARRANDEGI

LANTEGI

LIBURUTEGI

LORATEGI

-TI

BAKARTI

EZKERTI

GIZURTI

LOTI

LOTSATI

NEGARTI

-TO

Ez da gehiegi erabiltzen, kasu gutxi batzuetan baizik ez:

ONDO

HOBETO

Ez dira erabiltzen txarto eta ederto hitzak, adibidez.

-TUN

JAKITTUN

JATUN

JOSTUN

-TSU

BAKETSU

BURUTSU

EGUZKITSU

EURITSU

HAIZETSU

HAZURTSU

INDARTSU

JAKINTSU

ZORIONTSU

-TSU 2

BERDINTSU

ORAINTSU

-TXO

Oso atzizki erabilia da Elgoibarren. Ugariak dira lekukotasunak:

ASKOTXO

GEHITXO

GITXITXO

GORATXUAGO

ONDOTXO

TRAGOTXO

TXARTXO

...

Asko erabiltzen da atzizki hau; horregatik jaso ditugu adibide hauek guztiak:

—Bai, bai. Guk erosi, zenbat urtian eztot egiñ, ez jenerorik. Beti etxeko jenerotxua hartu.

—Jai-egunetan? Ezer ez guk. Juntatzen gera hamentxe lau laguntxo zapatu a(rra)tsaldian, eta zerian, jokuan eiñ.

—Bai, eta gero kaletarrak, oin gitxitxuau, oin kaleko ta zer guztia.

—Eta gu askotan, behera. Andria behian dago oiñ. Hamen egoten gera, baiña illobatxua zaintzen dau.

—Gurasuak zian bata Santsongua ama, eta Garagartzakua, Salontzotik goratxuo, Garagartza basarrikua, aitta, zian.

—Haura, ño! «por parejas», aurrian laguntxo batekiñ, hiru oneneri jokatze(n) ziuen harek!

—Joño! Oiñ ere bapo bazkaltzen! Ondotxo bizi gaittuk, e!

—Udan hamen; aspaldixan ganorazko egualdirik eztabala eitxen, baiña sikutxuago, ero bero gehixo, ero zeoze egoten dala neguan baiño.

-TZA

BASATZA

BEDARTZA

DIRUTZA

KAKATZA

LOKATZA

-TZA 2

BIZITZA

GONAZALE

GOZOZALE

JAIOTZA

MENDIGOIZALE

SOLDAUTZA

TABERNAZALE

-TZAILLE/-TAILLE

AGINTZAILLE

ASMATZAILLE

ERNEGATZAILLE

GALTZAILLE

GARBITZAILLE

GASTATZAILLE

KARGA-JASOTZAILLE

SALTZAILLE

UME-ZAINTZAILLE

-TZAKO:

AITTATZAKO

AMATZAKO

-UNE

BELTZUNE

GORRIUNE

HUTSUNE

ISILLUNE

ZURIUNE

-XKA

HERRIXKA

MORDOXKA

-ZAIÑ

ARDIZAIÑ

UMEZAIN

-ZALE

ANDRAZALE

ARDOZALE

DIRUZALE

-ZALE 2

Zaletasunarekin baino gehiago ogibidearekin du zerikusia -ZALE-ren bigarren adiera honek. Ez da, nolanahi ere, ogibidea adierazteko erabiltzen diren atzizkien artean emankorrena.

ARDOZALE (ardo-banatzaile)

KAMIOIZALE (kamioi-gidari)

-ZAR

ETXEZAR

GIZONZAR

TRIPAZAR

-ZAR 2

MUTILZAR

NESKAZAR

-ZKO

ANDRAZKO

GIZONEZKO

—Horrek, andrazkuen azokia nola izaten dan.

—Oin kaletarrak ba, gizonezko dana han eoten da.

—Eske gizonezko asko dago kalian, e!

-ZIO

Eibarren hasi eta Bizkai aldean (eta Deba erdialdean eta goienan) ezagutzen den -ZIÑO aldaera ez da erabiltzen Elgoibarren, -ZIO baizik:

AMORRAZIO

BAKAZIO

BURU-KANTZAZIO

ESTAZIO

ESTIMAZIO

TXIKIZIO