Lan hau Elgoibarko Izarraren ekimenez eta Elgoibarko Udalaren laguntzaz egindako proiektu baten ondorioa da. Jesus Mari Makazaga Eizagirre euskal filologo elgoibartarra da egilea, berak aztertu baitu Elgoibarko Euskara. [informazio gehiago]
Egilea: Jesus Mari Makazaga
Elgoibarko Euskarari buruzko liburuaren aurkezpena:
egilea: Jesus Mari Makazaga
Bai umeen hizkuntzan, bai nagusienean, asko erabiltzen dira ahozko jardunean onomatopeiak edo soinu jakin batzuen islatzeak; oso sarri erabiltzen dituzte Elgoibarko adinekoek, barra-barra. Honako hauek erakusgarri batzuk baino ez dira:
Barra-barra: Asko, ugari, sarri (berba egin, esan...).
Blastateko: Matrailekoaren onomatopeia.
Blisti-blasta: 1. Matraillekoa eman 2. Uretan ibili. Plisti-plasta ere bai.
Bolo-bolo (ibilli): Konturen bat denen ahotan ibili. Bolo-bolo jabik herrixan kontu hori.
Bor-bor-bor: 'motorraren zarata'. Eta zuan motorizadia, lenengo etorri zuan motorrian, bor-bor-bor! Baita likidoren batek irakitearen hotsa ere.
Burrundaria: Motorrek egiten duten zaraten onomatopeia.
Da: 'kolpea'. Atzaparrak hola ipiņi, eta regliakin: da!; Eta haura hola ezkiņan zauanian, da!
Daka-daka: Ez hemendik bakarrik, baitta hortikan ere, Madarixa aldetik eta Urruzuno baillia, San Lorentzo bailletik eta, oiņez danak hamen goizaldian daka-daka-daka… Eta etorri ere bai.
Dak-dak: Armia desmontau, eta izenak eman. Zein zetarako zan esplikau bihar. Piezak danak zihero dak-dak soltau, drik-drak soltau.
Danba, danbatekua: Zerbait indartsu jotzerakoan ateratzen den zarataren onomatopeia (danba-danba).
Danga, dangatekua: 'kolpea'. Okerra eitten zabanari, danga arek!
Dar-dar: Hotzak edo beldurrak eragindako ikararen onomatopeia. Gorputza dar-dar batian nakan.
Daunbi, daunba: 'kolpea'. Mina-zulo haundi bat dagok. Han egoten giņuazen. Eta daunbi ta daunba ta daunba! Goizian jun eta sartu han egun guztia. Han egoten zuan umiekin, ama egoten zuan gurekin.
Di-da: 1. Zerbait gogor jotzearen onomatopeia. Di-da jo juan burutik behera. 2. 'Azkar, berehala'. Oiņ ez, oiņ kotxia hartu, eta di-da juaten da jentia, baiņa diperentia, oso diperentia gelditzen da, bai.
Dilin-dalan: Kanpai-hotsen onomatopeia. Tilin-talan ere bai.
Dinbi-(ta)-danba: 'kolpea'. Kalamuan geratu zittuan, eta sei hillabetian hortxe, dinbi ta danba, baztar guztiak garbitzen.
Et, et, et: 'Ezezkoa'. —Hurrenguan ardo-botillia ekarriko dizut. —Et, et, et … Alperrago jarriko nok orduan da.
Eup, eupadia: Agurtzeko era, eta agurra adierazteko era onomatopeikoa.
Glu-glu: Zerbait edaterakoan egiten den zarataren onomatopeia.
Irrist egin, irristadia: Labainkadaren onomatopeia.
Klik-klik: Ilea mozterakoan egiten den zarata.
Korrosk, korroskadia: Barruko haizeek sortutako zarataren onomatopeia.
Krak, krakadia: Zerbait haustean ateratzen den zarataren onomatopeia.
Kri-kri: Kilkerraren kantua.
Kukurruku: Oilarraren kantuaren onomatopeia.
Kurrin-kurrin: Txerriak egiten duen zarataren onomatopeia.
Mara-mara: Edurra mara-mara ari jok!
Parrast, parrastadia: Likidoek isurtzean egiten duten zarataren onomatopeia. Ur parrastadia; txixa parrastadia bota jok.
Plaust, plaost: Zerbait lehertzean ateratako zarata. Eta pistoliakin zulua eiņ, eta tirua, plaost! Ta holako bat, eta harri mordua ahorrau.
Puf: Aspertzearen edota nekearen zarata. Baita Buf ere.
Purra-purra: Oiloei deitzeko erabiltzen den onomatopeia.
Purrustadia: Haserre antzean botatako errietaren onomatopeia. Furrustadia ere bai.
Ra, ra-ra: Zerbait ebaki, arrastaka eraman, berehala nonbaitera iritsi... Kotxian, ra! Etortzen dira. / Ra-ra: Baiņa askotan soldauan kastigua, illia zeruan moztu. Sartu hamen aurrian makiņia, eta kokotian behera, ra-ra-ra! / Eta gero berriz garixa ebagi, garixa jo. Jotia badakik zer dan? Makiņiakin ra-ra-ra, eta garixa kendu lastuari.
Ras-ras-ras: Kunetan bedar haundixa egoten zuan, eta Urkittik erundako bota kaxkarrak edo zeozekin, badakik zela jungo giņan gu horra. Eta amak hartzen giņuazen da, hartu hola, eta han, bedarretan, ras-ras-ras garbitzen jauazen hankak.
Ri-ra: Zerbait azkar eta kementsu egitea. Ri-ra ein juagu dana, hasi eta amaittu egun batian.
Tak: Kolpe baten onomatopeia.
Taka, takatekoa, takadia: 'kolpea'. (...) bestela, bialtzen zixen zapata zikiņekiņ pormauta igual, eta garbitzera atzera kuartelera bialtze(n) zixen. Eta igual takatekoren bat gaiņera, matraillekoren bat iguel. / Takada batian egin dittu 15 tanto Olaizolak.
Taka-taka (tapa-tapa ere bai): Eta haura hasten dok ba, bere gauzak esaten segi, eta segi, eta segi… Gauza asko enteniu, baiņa tartian taka-taka hitz batzuk, iņor egon ezkero.
Tan-tan: Kanpai hotsaren onomatopeia.
Tarra-tarra: Baiņa gu mendialdian eta hementxe, tarra-tarra-tarra… Goizetik etxeko lanak eiņ, eta a(rra)tsaldian Ģa paseoģ.
Tiki-taka: Haur. Oinez ibili. Taka-taka eta Tipi-tapa ere bai.
Tilin-tilin: 'kanpai hotsa'. Eta pixkat illuntzen hasten zanian, maixua tilin-tilin, tilin-tilin, kanpaia. Eta aide danak etxera.
Totx-totx: Ganaduari (behorrei, adibidez) deitzeko erabiltzen den onomatopeia.
Ttirri-ttarra: Larogeta hamar urtekin, badabil gure Inazio, ttirri-ttarra.
Triki-triki-triki: Errezena jorria zan. Atxurrakin triki-triki-triki.
Ttak: Tanta batek edo batzuk egiten duten zarataren onomatopeia. Ur apurtxo bat botatze(n) jauat bakar-bakarrikan. Hola eiņ, eta ttak!
Ttiki-ttaka: Amakin juten giņuazen bost lagun ero. Koxkorrak danak ttiki-ttaka, ttiki-ttaka, txarrikumak aman onduan bezelaxe juten giņuazen.
Tto-tto-tto: Euren artian beti erderaz. Euskeria ahiztu! Eskoletan laga ez, eta gero kalera jun, eta tto-tto-tto! Dana erderaz. Etxian ere erderaz.
Txin-txin: 1. Diruaren hotsa. 2. Zerbait ospatzerakoan basoak elkar joz ateratzen den zarata.
Txipli-txapla: Uretan jolasean ateratzen den zarataren onomatopeia.
Txirrin: Tinbrea.
Txist: Norbaiti deitzeko erabiltzen den zarataren onomatopeia. Norbaiti isiltzeko agintzeko ere erabiltzen da.
Txorrost, txorrostadia: Ur edo edari apurtxo bat edalontzi batean edo botatzen denean ateratzen den zarataren onomatopeia. Hi, bota (eg)ixok kafiari patxar txorrostada bat.
Txost: Zerbait nonbait sartzean ateratzen den zarataren onomatopeia; adibidez, kanika bat txolotean, edota pelota ezker-pareta eta lurra elkartzen diren lerroan. Txost eginda amaittu juan partidua.
Txurrut (edo txurrust): 'edanaren onomatopeia'. Txurrustian gastatzen jaittuen diruak, eta akabo. Txurrutian ere bai.
Xurrut: Txurrut-en aldaera.
Zapla, zapladia, zaplatekua: Kolpe bat edo matraileko bat ematean ateratzen den zarataren onomatopeia.
Zart: Zerbait hautsi, pitzatu edo eteten denean ateratzen duen zarata.
Zartadia: Zart edo zarta onomatopeietatik datorren izena. Paretak zartadia daka (zartauta dago). Norbaitek burua bere batean ez duenean ere erabiltzen da: Horrek jakak zartadia, horrek, buruan!
Zazta-zazta: 'Zaztada baten onomatopeia'. Idixa ipintzen debe lotuta, Kristo bezela, atzian harri galanta, ezin badau ere zazta-zazta-zazta, eragiņ hantxe, akuluakin; idixana da oso gogorra.
Zirt-(edo)-zart: 'etsi-etsian erabaki'. Zirt edo zart egiņ bihar juagu.
Zurrumurrua: Ahopekako berbetaren onomatopeia.
Zurrut: Edanaren onomatopeia, Txurrut-en aldaera palatalizatu gabea.
